अपना एक मुकाम बनायेंगे

- ज्योति डांग

बोलता हर कोई
क्या मुझे मिला
देश ने क्या दिया
नेताओं ने देश का
बेडा गर्क किया
सोचा कभी हमने
क्या देश के लिए
किया
क्या कुछ भी दे पाये
देश को ?
खोये रहे खुद को
पाने के लिए
खुद की पहचान
बनाने के लिए
कोई ऐसा काम
किया
क्या शहीदों को कभी
याद किया ?
क्या कभी खुद से आँख
मिला पाओगे ?
क्या देश को क्या सम्मान
दिला पाओगे ?
लड़ते रहते हैं
अपने स्वार्थ खातिर
देश को बाँटने खातिर
क्यों ?
आओ मिल कर
एक कसम खायें
गरीबी ,भुखमरी
भ्रष्टाचार,बेरोज़गारी
से देश को मुक्त करायेंगे
अपना एक मुकाम
बनायेंगे |

मेरा मेरा

- बिक्रमजीत सिंघ जीत

मेरा मेरा करके बन्दे, तूनें आयू समस्त गुज़ारी
प्रभु भक्ति व् जन की सेवा, कदापि न ह्रदय धारी

उलझा माया जाल में इतना, मूल गया तू भूल
भुला के सच्चे साईं को, रहा मोह ममता में झूल

संयोगवश हैं पाये तूनें, यह बहन भाई सन्बन्धी
साथ तेरा न देगा कोई, टूटी जब श्वासों की सँधी

टूटे किसी घड़े से जैसे, रहे रिसता टिप टिप पाणी
वैसे ही श्वासों की पूँजी, जाये घटती हर पल प्राणी

व्यर्थ गवा न समय "जीत"तूँ, सत्य मार्ग अपनाले
श्वास आगामी आये न आये, महिमां प्रभु की गा ले

हो सुचेत कर आत्ममंथन, दिव्य ज्योत तू पाएगा
सफ़ल व् खुश्मय जीवन होगा, अंत पर्मपद पाएगा

सुख क्या, दुख क्या

- राजीव जायसवाल

सुख क्या है
दुख क्या है
मन की अवस्था है
सुख सोचा तो
सुख है
दुख सोचा तो
दुख है |

कभी हंसता है
कभी रोता है
खुशी से नाचता
ना फूला समाता है
नगाड़े ढोल बजवा कर
बड़े उत्सव मनाता है
सजी घोड़ी पे चढ़ता है
दुल्हनिया घर को लाता है |

कभी छाती उदासी है
घटा भी गम की छाती है
कभी दौलत निकलती है
कभी शोहरत फिसलती है
कभी इज़्ज़त नहीं रहती
तबाही साथ चलती है |
ना साथी साथ देते हैं
सभी बच कर निकलते हैं |
 
बहाने लाख होते हैं
कभी हँसने के, रोने के
समंदर आँसुओं से भर
खुदी को खुद डुबाने के |
 
जो सुख हो तो
ना पागल हो
जो दुख हो तो
दुखी ना हो
समन्व्य सुख से ,दुख से कर
रजा में उस की राज़ी हो
प्रभु की बंदगी को कर
ना सुख होगा, ना दुख होगा
ख़त्म सारा भ्रम होगा |
ख़त्म सारा भ्रम होगा |

ਗ਼ਜ਼ਲ / غزل

- ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਨਿਗ੍ਹਾ ਮੇਰੀ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਕੋਈ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਦੇ
ਮਿਲੇ ਸਾਹਿਲ ਮੇਰੇ ਵੀ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਐਸੀ ਦੁਆ ਦੇ ਦੇ

ਉਤਾਰਾਂਗਾ ਮੈਂ ਕੀਮਤ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਕਰਕੇ ਅਦਾ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ
ਸਿਦਕ ਮੇਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰ ਰੁਹਾਨੀ ਆਸਥਾ ਦੇ ਦੇ

ਸਮਾ ਜਾਏ ਨਿਗ੍ਹਾ ਵਿਚ ਮਹਿਰਮਾਂ ਬਸ ਤੇਰਾ ਹੀ ਜਲਵਾ
ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ 'ਚ ਉੱਗੀ ਰੀਝ ਨੂੰ ਐਸੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਦੇ ਦੇ

ਮਿਟਾ ਕੇ ਅਪਣੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹੋਜਾਂ ਜਜ਼ਬ ਤੇਰੇ ਵਿਚ
ਵਫ਼ਾ ਮੇਰੀ ਨੂੰ ਕਰ ਨਿਸਬਤ ਅਤਾ ਅਪਣੀ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਦੇ

ਰਹਾਂ ਸਜਦੇ 'ਚ ਝੁਕਿਆ ਮੈਂ ਸਦਾ ਹੀ ਐ ਮੇਰੇ ਮੌਲਾ
ਇਬਾਦਤ ਵਿਚ ਝੁਕੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਰ ਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਦੇ

ਬਣੇ ਜੋ ਆਈਨਾ ਇਕ ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਦਾ ਇਹ ਗ਼ਜ਼ਲ ਤੇਰੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਭਰ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਇਲ ਦੀ ਸਦਾ ਦੇ ਦੇ

ਰਹੇਗਾ ਉਮਰ ਭਰ ਨਚਦਾ ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਤੇਰਾ 'ਦਰਸ਼ਨ'
ਬਣਾ ਜੋਗੀ ਤੂੰ ਇਸ ਖ਼ਾਦਿਮ ਨੂੰ ਨੱਚਣ ਦੀ ਅਦਾ ਦੇ ਦੇ

ਆਸਥਾ: ਨਿਸ਼ਚਾ, ਭਰੋਸਾ
ਨਿਸਬਤ: ਲਗਾਉ, ਨੇੜੇ ਦਾ ਸਬੰਧ
ਅਤਾ: ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼
ਖ਼ਾਦਿਮ: ਖ਼ਿਦਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

سکھدرشن دھالیوال -

نگاہ میری نوں اپنے عشقَ دی کوئی رضا دے دے
ملے ساحل میرے وی پیار نوں ایسی دعا دے دے

اتارانگا میں قیمت عشقَ دی کرکے ادا خود نوں
صدق میرا پوتر کر رہانی آستھا دے دے

سما جائے نگاہ وچ محرماں بس تیرا ہی جلوا
میرے سینے 'چ اگی ریجھ نوں ایسی نگاہ دے دے

مٹا کے اپنی ہستی نوں میں ہوجاں جذب تیرے وچ
وفا میری نوں کر نسبت عطا اپنی رضا دے دے

رہاں سجدے 'چ جھکیا میں سدا ہی اے میرے مولٰی
عبادت وچ جھکے درویش نوں در تے جگہ دے دے

بنے جو آئینہ اک دن سمیں دا ایہہ غزل تیری
محبت بھر کے اس وچ اس نوں کوئل دی سدا دے دے

رہے گا عمر بھر نچدا تیرے در تے تیرا 'درشن'
بنا جوگی توں اس خادم نوں نچن دی ادا دے دے

मनुष्य तो अस्तित्व की पहचान है

- अरविंद योगी

अस्तित्व के आकाश में ,मनुष्य बादल की एक छाया
जी भर बरसा चला गया, जाने फिर वो कहाँ गया ?
सपनो के फसल उगाया, कर्म वृक्ष से फल को खाया
अस्तित्व में खुद को पाया, अस्तित्व को मनुष्य बनाया
परिवर्तन का एहसास कराया,अस्तित्व की पहचान बताया
अस्तित्व-मनुष्य में पावन रिश्ता है,मनुष्य अस्तित्व का फरिस्ता है!
अस्तित्व के सागर में जीवन के गागर से,
एक उफनाती नदी सा खोकर मनुष्य प्यार से,
एहसासों की गहराई में मनुष्य बन उतरता है,
मुस्कराता हुआ लहर बन फिर चमकता है ,
हँसता है,हँसता है, कभी रोता है, रुलाता है ,
अस्तित्व में मनुष्य है, मनुष्य में अस्तित्व है,
अनंत अस्तित्व की अनुपम कृति है मनुष्य ,
अस्तित्व चित्रकार है ,मनुष्य उसका चरित्र है,
अस्तित्व की रचना में, मनुष्य सर्वोत्तम चित्र है ,
सारे रंग भरे हैं मनुष्य में, अनंत अस्तित्व के!
मनुष्य अस्तित्व के आकाश में उन्मुक्त उडान भरने लगा
मनुष्य बदलने लगा,अस्तित्व से भटकने लगा,
संधि कम विग्रह अधिक अब ,मनुष्य में अस्तित्व से ,
मनुष्य और अस्तित्व का अटूट सम्बन्ध ,
आज फिर मनुष्य को समझाना होगा ,
अस्तित्व बन किसी मनुष्य को आना होगा ,
अस्तित्व ईश्वर है , मनुष्य जिसकी संतान है ,
मनुष्य में खुदा है , मनुष्य में भगवान है ,
अस्तित्व से ही मनुष्य बना महान है ,
*योगी* मनुष्य तो अस्तित्व की पहचान है !

यह कविता क्यों ? मनुष्य और अस्तित्व का अन्तः सम्बन्ध जितना ही सरल है उतना ही जटिल और रहस्यमय भी है बशर्ते मनुष्य खुद को पहचाने क्योंकि सम्पूर्ण श्रृष्टि के अस्तित्व में मनुष्य सर्वोत्तम सजीव कृति है! मनुष्य में ही अस्तित्व का रूप सत्यम है,शिवम् है, सुन्दरम है !

ਇਕ ਖ਼ਤ ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ / اک خط محلاں دے ناں

- ਡਾ. ਰੰਜੂ ਸਿੰਘ

ਮੁੜ ਕੇ ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਮਹਿਲਾਂ 'ਚ ਪੈਰ ਨਾ ਧਰਾਂਗੀ,
ਇਕ ਵਾਰੀ ਬੜਾ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹੀਓ ਸੌਂਹ ਖਾਈ ਸੀ,
ਇਕ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸੱਚੀ ਆਵਾਜ਼,
ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੰਨਾ ਨਾਲ ਜਾ ਟਕਰਾਈ ਸੀ,

ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਮੇਰੇ ਵਜੂਦ ਦਾ ਹਰ ਹਿੱਸਾ,
ਇਹਨਾ ਹੀ ਮਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁਲੰਦ ਛਤਾਂ ਥੱਲੇ,
ਹੁਣ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕੋਈ ਮੇਹਰਬਾਨੀ ਨਾ ਕਰੀਂ,
ਕਿਉਂ ਜੁ ਹਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋਰਨਾ ਬੋਝਾਂ ਥੱਲੇ,

ਤੂੰ ਸਹੀ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਰੇਂਗਦੇ ਕੀੜੇ ਹਾਂ,
ਇਹੋ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਕ ਵਾਰੀ ਸੁਣ ਚੁੱਕੀ ਹਾਂ,
ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ,ਉੱਚੇ,ਸੁੱਚਜੇ ਤੇ ਸਲੀਕੇ ਵਾਲੇ,
ਤੇ ਮੈਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਝੁੱਗੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਜਾ ਲੁੱਕੀ ਹਾਂ,

ਸਾਡੇ ਤਨ ਦੀ ਬਦਬੂ ਨਾਲੋਂ ਤੇਰਾ ਮਨ ਜਿਆਦਾ ਮੈਲਾ ਹੈ,
ਗਟਰ ਦੀ ਸਫਾਈ ਮੈਂ ਕਰ ਲਾਂਗੀ,ਤੂੰ ਮਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ,
ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਦੀ ਚਟਾਈ ਨਾਲੋਂ ਤੇਰਾ ਬਿਸਤਰ ਮੈਲਾ-ਕੁਚੈਲਾ ਹੈ,
ਤੂੰ ਓਹਨਾ 'ਚ ਪਾਈਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਸਿਲਵਟਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰ ,

ਗਰੀਬਾਂ ਦੀਆਂ ਝੁੱਗੀਆਂ ਦੀ ਰੌਣਕ ਤੇਰੇ ਮਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਆਰੀ,
ਤੂੰ ਹਵਾਵਾਂ 'ਚ ਕਰੇ ਗੱਲਾ,ਮੈਂ ਗੰਡੋਇਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ,
ਤੇਰੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਇਕ ਹੈ ਦੁਵਿਧਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ,
ਤੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਬੈਠਾ,ਮੈਂ ਕਟਘਰੇ 'ਚ ਖੜਨ ਵਾਲੀ,

ਮੈਂ ਇਕ ਸਤਾਈ ਹੋਈ ਆਤਮਾ ਤੇ ਤੂੰ ਬਣੇ ਕੋਈ ਮਹਾਤਮਾ,
ਮੇਰੀ ਦੁਖਦਾਈ ਦਾਸਤਾਨ ਤੇਰੇ ਸਾਧੂਪਣੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰੇਗੀ,
ਮੇਰੀਆਂ ਅਖਾਂ 'ਚ ਅਗਨ ਤੇ ਦਿਲ 'ਚ ਤੂਫਾਨ,
ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਕੁੜਤਨ ਤੇਰੇ ਚੁੰਮਣ ਵੀ ਕਸੈਲੇ ਕਰੇਗੀ,

ਓ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆ,ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਨਾ ਤੈਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਹੋਣਗੇ,
ਇਸ ਵਣਜ ਦੇ ਵਿਚ ਤੈਨੂੰ ਨਿਰੇ ਘਾਟੇ ਹੀ ਪੈਣਗੇ,
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਕੋਈ ਵੀ ਗੀਤ ਮੁਹਬਤਾਂ ਵਾਲਾ,
ਮੇਰੀ ਵੰਝਲੀ 'ਚੋਂ ਤੈਨੂੰ ਬਗਾਵਤੀ ਸੁਰ ਹੀ ਸੁਣਨਗੇ,

ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੂੰ ਮੁਹਬਤਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਨਾ ਪਾ,
ਮੇਰੀ ਨਿਗਾਹ ਚਿੱਕੜ 'ਚ ਖਿੜੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੇ ਹੈ,
ਮੇਰਾ ਹਥ ਹੈ ਗਰੀਬ ਲਿਬੜੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਉੱਤੇ,
ਤੈਨੂ ਉਮੀਦ ਮੈਥੋਂ ਇਤਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋਈ ਦੀ ਹੈ,

ਤੇਰਾ ਮੇਰਾ ਮੇਲ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਜਿਹਾ ਸੁਫਨਾ ਸੀ,
ਜੋ ਤੂੰ ਹੁਣ ਵੇਖਣਾ ਛਡ ਦੇਵੇਂ ਤਾਂ ਅਹਿਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ,
ਕਿਉਂ ਜੁ ਕੀ ਪਤਾ ਗਿਰ ਜਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰ ਤੇ,
ਇੰਨਾ ਇਸ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕੜਕ 'ਚ ਵੇਗ ਹੋਵੇਗਾ,

ਮੇਰੀ ਯਾਰੀ ਹੈ ਪੱਕੀ ਗਮਾਂ ਤੇ ਗੁਰਬਤ 'ਚ ਪਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ,
ਤੈਥੋਂ ਮੇਰਾ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਸਵਾਰਿਆ ਨਹੀਓਂ ਜਾਣਾ,
ਅਹਿਦ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮਰ ਕੇ ਵੀ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹਾਂ,
ਤੈਥੋਂ ਮੇਰਾ ਮੁਕ਼ਾਬਲਾ ਕਦੇ ਕੀਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ,

ਤੂੰ ਜਾਣ ਦੇ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ,ਵਿਚ ਰਾਹੇ ਨਾ ਖਲੋ ,
ਬਸ ਤੂੰ ਹੁਣ ਪਾਸੇ ਹੋ,ਤੂੰ ਪਾਸੇ ਹੀ ਹੋ ,
ਮੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੈ ਹੋਰ,ਹੁਣ ਰੁਖ ਬਦਲ ਲਿਆ,
ਤੂੰ ਐਂਵੇ ਹੁਣ ਫੋਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਨਾ ਭਲੋ,

ਮੈਂ ਮੁੜਨ ਵਾਲੇ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਹਾਣੀ,
ਤੂੰ ਰਖਿਆ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਰਾਹ,
ਮੁੜ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਤੇਰੇ ਮਹਿਲਾਂ 'ਚ ਫੇਰਾ,
ਓਥੇ ਹੋਈ ਮੇਰੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਵੀ ਤਾਂ ਅਥਾਹ ,

ਮੁੜ ਕੇ ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਮਹਿਲਾਂ 'ਚ ਪੈਰ ਨਾ ਧਰਾਂਗੀ,
ਇਕ ਵਾਰੀ ਬੜਾ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹੀਓ ਸੌਂਹ ਖਾਈ ਸੀ,
ਇਕ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸੱਚੀ ਆਵਾਜ਼,
ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੰਨਾ ਨਾਲ ਜਾ ਟਕਰਾਈ ਸੀ |

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ڈاکٹر. رنجو سنگھ -

مڑ کے کدے وی میں محلاں 'چ پیر نہ دھرانگی،
اک واری بڑا چر پہلاں اہیؤ سونہ کھائی سی،
اک وار پہلاں وی میری سچی آواز،
سماج دے کنا نال جا ٹکرائی سی،

کھیروں کھیروں ہویا سی میرے وجود دا ہر حصہ،
اہنا ہی محلاں دیاں بلند چھتاں تھلے،
ہن توں میرے تے کوئی میہربانی نہ کریں،
کیوں جو ہاں میں پہلاں ہی ہورنا بوجھاں تھلے،

توں صحیح آکھیا ہے کہ اسیں رینگدے کیڑے ہاں،
ایہو گلاں میں پہلاں وی اک واری سن چکی ہاں،
تسیں محلاں والے،اچے،سچجے تے سلیقے والے،
تے میں ہنیریاں جھگیاں دے وچ جا لکی ہاں،

ساڈے تن دی بدبو نالوں تیرا من زیادہ میلا ہے،
گٹر دی صفائی میں کر لانگی،توں من نوں صاف کر،
کسے غریب دی چٹائی نالوں تیرا بستر میلا-کچیلا ہے،
توں اوہنا 'چ پائیاں پہلیاں سلوٹاں دا خیال کر ،

غریباں دیاں جھگیاں دی رونق تیرے محلاں توں نیاری،
توں ہواواں 'چ کرے غلہّ،میں گنڈویاں نال کھیڈن والی،
تیرے تے میرے دلاں دا ہونا اک ہے دودھا والی گلّ،
توں انصاف کرن دی تھاں بیٹھا،میں کٹگھرے 'چ کھڑن والی،

میں اک ستائی ہوئی آتما تے توں بنے کوئی مہاتما،
میری دکھدائی داستان تیرے سادھوپنے نوں تنگ کریگی،
میریاں اکھاں 'چ اگن تے دل 'چ طوفان،
میرے اندر دی کڑتن تیرے چمن وی کسیلے کریگی،

او گیتاں دے وپاریا،میرے گیت نہ تینوں ہضم ہونگے،
اس ونج دے وچ تینوں نرے گھاٹے ہی پینگے،
میرے کول نہیں بچیا کوئی وی گیت مہبتاں والا،
میری ونجھلی 'چوں تینوں بغاوتی سر ہی سننگے،

میرے نال توں مہبتاں دیاں باتاں نہ پا،
میری نگاہ چکڑ 'چ کھڑے پھلاں تے ہے،
میرا ہتھ ہے غریب لبڑیاں شکلاں اتے،
تینو امید میتھوں عطر دی کھشبوئی دی ہے،

تیرا میرا میل اک بھیانک جیہا سفنہ سی،
جو توں ہن ویکھنا چھڈ دیویں تاں احسان ہووےگا،
کیوں جو کی پتہ گر جاواں اپنے ہی گھر تے،
انا اس بجلی دی کڑک 'چ ویگ ہووےگا،

میری یاری ہے پکی غماں تے غربت 'چ پلیاں دے نال،
تیتھوں میرا اعلیٰ دوالا سواریا نہیؤں جانا،
عہد کردی ہاں تاں مر کے وی نبھاؤندی ہاں،
تیتھوں میرا مکابلا کدے کیتا نہیں جانا ،

توں جان دے ہن مینوں ،وچ راہے نہ کھلو ،
بس توں ہن پاسے ہو،توں پاسے ہی ہو ،
میری مرضی ہے ہور،ہن رخ بدل لیا،
توں اینوے ہن پھوکیاں گلاں نال نہ بھلو،

میں مڑن والے جوگیاں دی نہیں ہاں ہانی،
توں رکھیا وی تاں نہیں کوئی واپسی دا راہ،
مڑ پھیر نہیں پاؤنا تیرے محلاں 'چ پھیرا،
اوتھے ہوئی میری نموشی وی تاں اتھاہ ،

مڑ کے کدے وی میں محلاں 'چ پیر نہ دھرانگی،
اک واری بڑا چر پہلاں اہیؤ سونہ کھائی سی،
اک وار پہلاں وی میری سچی آواز،
سماج دے کنا نال جا ٹکرائی سی

ਮਹਾਂਨਾਇਕ ਮੁਖਾਤਿਬ ਨੇ... / مہاننائک مکھاتب نے...

- ਅਮਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

ਰਾਂਝੇ ਦਾ ਕੀ ਐ !
ਉਹ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਜੀਅ ਕੀਤਾ
ਜੋਗੀ ਹੋ ਕੇ ਜਾ ਚੜੇਗਾ
ਇਸ਼ਕ ਪਰਬਤ ਦੇ ਸਿਖਰੀਂ !
ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਕੀ ਐ !
ਉਹ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਵੀ
ਉੱਤਰ ਆਉਣਗੇ ਪਹਾੜੋਂ
ਕਿਸੇ ਚਰਖੇ ਦੀ ਘੂਕ ਸੁਣ !
ਪਰ ਸਾਡਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਯਾਰੋ ?
ਸਾਡੇ ਸੀਨੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਵੱਜੀ
ਭਾਬੀਆਂ ਦੇ ਤਾਅਨੇ ਦੀ ਬਰਛੀ
ਕਿ ਅਸੀਂ
ਕੱਛੇ ਵੰਝਲੀ ਤੇ ਮੋਢੇ ਭੂਰੀ ਲੈ ਨਿੱਕਲ ਤੁਰਦੇ
ਬਾਗੀ ਹੋ ਕੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਤੋਂ !
ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਘਰ 'ਚ
ਸਾਹੇ-ਲੱਤ ਬੰਨੀ ਰੱਖੀ
ਬਾਪੂ ਦੇ ਕਰਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਿਓਲ ਨੇ,
ਸਾਡਾ ਕਿੱਸਾ ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ?
ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਹੁੰਗਾਰੇ -
ਨਾ ਕਦੇ ਹੂਕ ਬਣ ਸਕੇ ਨਾ ਹੌਂਕੇ ,
ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮੋਢੇ ਤੇ
ਘਰ ਦੀ ਸਰਦਲ ਟਿਕੀ ਰਹੀ
ਤੇ ਦੂਜੇ ਤੇ ਬਾਲ ਨਾਥ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ,
ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਵਾਂਗੇ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ
ਹੀਰ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਨਹੀਂ
ਸਗੋਂ ਮਹਿਜ਼ ਉਸਦੀ ਉਡੀਕ ਹੀ ਆਈ !
ਸਾਨੂੰ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ
ਹੀਰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ
ਪੈਰ ਪੈਰ ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ ਕੈਦੋਂ
ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਤਖਤ-ਹਜ਼ਾਰੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ,
ਸਾਡੀ ਕਹਾਣੀ ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ?
ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਬੁੱਲਾਂ ਤੇ ਤਮਾਮ ਉਮਰ
ਵੰਝਲੀ ਦੀ ਥਾਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰਹੀਆਂ !
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਚਾਹ ਕੇ ਵੀ
ਹਿੱਕ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਤੇ
ਕੱਢ ਕੇ ਨਾ ਲੈ ਜਾ ਸਕੇ
ਆਪਣੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਬਾਂ ,
ਕਿਉਂਕਿ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅੰਤ ਲਈ
ਜਰੂਰੀ ਸੀ ਜੰਡ ਹੇਠ ਮਰਨਾ ਸਾਡਾ ,
ਤੇ ਬੱਸ ਇੱਥੇ ਹੀ ਬਦਲ ਗਏ ਸੰਕਲਪ
ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਮੌਤ ਹੀ ਪਸੰਦ ਸੀ ਸਾਨੂੰ
ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਕਤ ਸੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ
ਜੰਡ ਹੇਠ ਸੌਣ ਦਾ !
ਅਸੀਂ ਨੀਦਾਂ 'ਚ ਵੀ ਜਾਗਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ
ਆਮ ਆਦਮੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਡਰਾਉਂਦੇ
ਭੁੱਲ ਗਏ ਖੁਦਾ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ !
ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਜਦ ਰਿਹਾ ਹੀ ਨਾ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ,
ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਬੱਕੀ ਤੇ
ਕਿਹੜੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਅਸੀਂ ?
ਸਾਡੇ ਗੀਤ ਕੌਣ ਗਾਵੇਗਾ ਦੋਸਤੋ ?
ਸਾਨੂੰ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ
ਚਾਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੀ
ਕਿਸੇ ਸੋਹਣੀ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਮਾਸ ਖਵਾਉਣ ਦੀ ,
ਪਰ ਸਾਡੀ ਕੁੱਲੀ ਤੱਕ ਕੋਈ ਨਾ ਪਹੁੰਚਿਆ
ਕੋਈ ਸੋਹਣੀ ਨਾ ਆਈ
ਕੱਚੇ ਤੇ ਤਰ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਣ !
ਸੋਹਣੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਦਿਲ ਦਾ ਨਹੀਂ
ਪੱਟ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਣ ਲਈ ਹੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਨੇ !
ਜਦਕਿ ਸਾਨੂੰ ਖੁਦ ਹੀ ਝਨਾਂ
ਕੱਚੇ ਤੇ ਤਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਿਆ
ਸਗੋਂ ਕੱਚੇ 'ਚ ਭਰਨਾ ਵੀ ਪਿਆ ਹੈ ,
ਸਾਨੂੰ ਕੌਣ ਬਣਾਵੇਗਾ
ਆਪਣੀ ਗਾਥਾ ਦੇ ਨਾਇਕ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬੀ ਕਰ
ਪੁਨੂੰ ਵਾਂਗ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ 'ਚ
ਊਠ ਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾਣਾ ਪਿਆ
ਰਾਤ ਦੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ 'ਚ
ਸੱਸੀ ਦੀ ਸੇਜ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ,
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਖੁਦ ਹੀ-
ਅੱਧੀ-ਰਾਤੇ ਬੇਖਬਰ ਸੁੱਤੀ ਸੱਸੀ ਨਾਲੋਂ
ਉੱਠ ਕੇ ਚੋਰੀ ਚੁੱਪ-ਚੁੱਪੀਤਿਆਂ
ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਭੱਜ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ,
ਬਾਕੀ ਬੱਚਦੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਮਾਨਣ ਲਈ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਸੇਜ ਨੂੰ !
ਸਾਡੀ ਕੀ ਵਰਗ ਵੰਡ ਕਰੋਗੇ ਸਾਥੀਓ ?
ਸਾਡੇ ਲਈ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ
ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਰਹੀਆਂ
ਰਜਨੀਸ਼ ਤੇ ਮਾਰਕਸ ਦੀਆਂ ਦਾਹੜੀਆਂ !
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਰਹੇ ਸੁਕਰਾਤ ਬਣਨਾ
ਪਰ ਕਦੇ ਪੀ ਨਾ ਸਕੇ
ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਕੌੜਾ ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰ ,
ਸਾਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਆਈ
ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਫੜੇ ਗਲਾਸ ਨੂੰ
ਨਜ਼ਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ !
ਤੇ ਬੱਸ ਸਤੁੰਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ ਇੰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਕਿ ਅਸੀਂ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ "ਸੁਕਰਾਤ"
ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਂਅ !
ਪਰ ਸਿਰਫ ਇੰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਸਾਡਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ ਸਾਡੇ ਬਾਅਦ ?
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਾਂ
ਕਿ ਕਰ ਜਾਈਏ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਅਮਰ ਹੋਣ ਲਈ !
ਪਰ ਇੰਨਾਂ ਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ
ਭਚੀੜੇ ਗਏ ਸਦਾ
ਸਾਡੇ ਜਿਉਣ ਦੇ ਚਾਅ ਵੀ
ਤੇ ਮਰਨ ਦੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਵੀ !
ਅਸੀਂ ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਜਿਉਂਦੇ
ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਮਰਦੇ
ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੇ ਚੱਟਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ !
ਅਸੀਂ ਜਿੰਨਾਂ ਬਹੁਤ ਵੇਰ ਚਾਹਿਆ
ਕਿ ਬੀਜਾ ਬਣ ਕਰ ਦੇਈਏ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕੌਲਾਂ ਵਾਂਗ ਦਰ-ਬ-ਦਰ ,
ਪਰ ਅਫਸੋਸ-
ਸਾਡੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ 'ਚ ਸਾਡੇ ਘਰ
ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਦੇ ,
ਕੰਮਬਖਤ ਕਿਸੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਾਲ
ਯਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਾਡੀ ,
ਸਾਡੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ 'ਚ ਸਾਡੀ ਉਡੀਕ ਹੀ
ਬਣੀ ਰਹੀ ਸਾਡੀ ਪਤਨੀ ਦੇ
ਆਜ਼ਾਰਬੰਦ ਦੀ ਗੋਲ-ਗੰਢ !
ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਰ ਜੇ ਲੱਭੀ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਬਿਸਤਰ ਚੋਂ
ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪਿੱਤਲ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਲੱਭੀ ,
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਰ ਜੇ ਵੇਖੇ
ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਜਿਸਮ ਤੇ
ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰੂਟਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੇਖੇ !
ਸਾਡੇ ਕਿੱਸੇ ਕੌਣ ਸਿਰਜੇਗਾ ਯਾਰੋ ?
ਅਸੀਂ ਜੋ ਨਾ ਪੂਰਨ ਬਣ ਸਕੇ ਨਾ ਰਸਾਲੂ ,
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਲੂਣਾ ਮਾਂ ਦੀ
ਹਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਮੰਨ ਲਈ ,
ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਕਹੇ ਬਿਨਾਂ
ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਬਣਾ ਲਿਆ !
ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਅ
ਸਾਥੋਂ ਪੁੱਤਰ-ਧਰਮ ਨਾ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ !
ਸ਼ਾਇਦ ਡਰਦੇ ਰਹੇ ਅਸੀਂ
ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਸਮ ਦੇ ਟੋਟੇ ਹੋਣ ਤੋਂ
ਤੇ ਫਿਰ ਸਾਧ ਹੋਣ ਤੋਂ !
ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਜੱਗ-ਹੱਸਾਈ ਵੀ ਨਾ
ਕਰਵਾ ਸਕੇ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿ-ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ !
ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ਸਾਡਾ ਮਹਾਂ-ਕਾਵਿ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਸੀਤਾ ਵਾਂਗ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਅਗਨੀ-ਪ੍ਰੀਖਿਆ ,
ਦੇ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬਨਵਾਸ !
ਪਰ ਸਾਥੋਂ ਖੁਦ ਕਦੇ ਵੀ
ਰਾਮ ਨਾ ਬਣਿਆ ਗਿਆ !
ਸਾਡੀ ਇੱਕ ਅੱਖ 'ਚੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ
ਰਾਮ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ
ਤੇ ਦੂਜੀ ਚੋਂ ਰਾਵਣ ਝਾਕਦਾ ਰਿਹਾ !
ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ
ਆਪਣੀ ਹੀ ਕੁਰਲਾਹਟ ਗੂੰਜਦੀ ਰਹੀ
ਕਦੇ ਨਹੀ ਗੂੰਜੀ ਕਿਸੇ ਧੋਬੀ ਦੀ ਬੋਲੀ !
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਨਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਾਂ
ਨਾ ਹੀ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ,
ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ,
ਫੇਰ ਸਾਨੂੰ ਬੋਲੀ ਮਾਰਦਾ ਵੀ ਕੌਣ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਨਾ ਯੋਧੇ ਬਣ ਸਕੇ ਨਾ ਫਕੀਰ ,
ਨਾ ਆਸ਼ਕ , ਨਾ ਸਾਦਿਕ
ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਾਇਕ-ਖਲਨਾਇਕ !
ਫੇਰ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਕਦੋਂ ਤੁਰੇਗੀ ਯਾਰੋ ?
ਅਸੀਂ ਜੋ ਲੜਦੇ ਰਹੇ
ਰਸੋਈਆਂ ਦੀ ਮਹਾਂਭਾਰਤ !
ਦਰੋਪਦੀ ਕਦੇ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਬਣੀ
ਕਦੇ ਭੈਣ , ਕਦੇ ਭਾਬੀ , ਕਦੇ ਬੇਟੀ
ਤੇ ਕਦੇ ਪਤਨੀ !
ਅਸੀਂ ਸੁਜਾਖੇ ਧਰਿੱਤਰਾਸ਼ਟਰ
ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਕੌਰਵ
ਇੱਕ ਹੱਥ ਪਾਂਡਵ ਲਈਂ
ਖੁਦ ਹੀ ਹਾਰਦੇ ਰਹੇ
ਦਰੋਪਦੀ ਨੂੰ ਜੂਏ ਵਿੱਚ !
ਖੁਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ
ਉਸਦਾ ਵਸਤਰ-ਹਰਨ !
ਖੁਦ ਹੀ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ-
ਕਦੇ ਭੀਸ਼ਮ ਬਣੇ,
ਕਦੇ ਵਿਦੁਰ ,
ਕਦੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ,
ਕਦੇ ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ,
ਕਦੇ ਦੁਰਯੋਧਨ ,
ਕਦੇ ਅਰਜੁਨ
ਤੇ ਕਦੇ ਦੁਸ਼ਾਸ਼ਨ !
ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੀ ਮੁੱਛ ਹੀ ਸਦਾ-
ਬਣੀ ਰਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮੱਛੀ ਦੀ ਅੱਖ !
ਬਹੁਤ ਵੇਰ ਏਕਲਵਿਆ ਵੀ-
ਸਾਡਾ ਮਾਂ ਜਾਇਆ ਵੀਰ ਸੀ ਤੇ ਕਰਨ ਵੀ !
ਸਾਡੀ ਕਥਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ਮਹਾਂਗ੍ਰੰਥ ?
ਸਾਡਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੌਣ ਛੇੜੇਗਾ ?
ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਵਾਰ ਦੇ ਬਣਾਂਗੇ ਮਹਾਂਨਾਇਕ ?
ਕਿਸ ਕਾਲ-ਖੰਡ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਵਾਂਗੇ ਅਸੀਂ ?
ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ?
ਯਾਰੋ ਅਸੀਂ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ
ਮੁਖਾਤਿਬ ਹਾਂ ਹੁਣ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਬੱਸ....!

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

- امردیپ سنگھ گلّ

رانجھے دا کی اے !
اوہ تاں جدوں جی کیتا
جوگی ہو کے جا چڑیگا
عشقَ پربت دے سکھریں !
تے جوگیاں دا وی کی اے !
اوہ تاں کدوں وی
اتر آؤنگے پہاڑوں
کسے چرخے دی گھوک سن !
پر ساڈا کی ہووےگا یارو ؟
ساڈے سینے تاں کدے وی نہ وجی
بھابیاں دے طعنے دی برچھی
کہ اسیں
کچھے ونجھلی تے موڈھے بھوری لے نکل تردے
باغی ہو کے فرضاں توں !
ساڈی تاں ہمیشاں ہی گھر 'چ
ساہے-لتے بنی رکھی
باپو دے کرزاں دے نیول نے،
ساڈا قصہ کون لکھیگا ؟
جناں دے ہنگارے -
نہ کدے ہوک بن سکے نہ ہونکے ،
جناں دے اک موڈھے تے
گھر دی سردل ٹکی رہی
تے دوجے تے بال ناتھ دا ٹلا ،
اسیں کس دے حصے آوانگے ؟
اسیں کہ جناں دے حصے
ہیر نال ملاقاتاں نہیں
سگوں محض اسدی اڈیک ہی آئی !
سانوں کہ جناں نوں
ہیر ملن توں پہلاں ہی
پیر پیر تے ملدے رہے قیدوں
تے اوہ وی تخت-ہزارے رہندیاں ہی ،
ساڈی کہانی کون لکھیگا ؟
جناں دے بلاں تے تمام عمر
ونجھلی دی تھاں گالھاں ہی رہیاں !
اسیں کہ جو چاہ کے وی
ہکّ دے زور تے
کڈھ کے نہ لے جا سکے
اپنیاں ریجھاں دی صاحباں ،
کیونکہ قصے دے انت لئی
ضروری سی جنڈ ہیٹھ مرنا ساڈا ،
تے بسّ اتھے ہی بدل گئے سنکلپ
نہ تاں ایہہ موت ہی پسند سی سانوں
تے نہ ہی وقت سی ساڈے کول
جنڈ ہیٹھ سون دا !
اسیں نیداں 'چ وی جاگن والے لوک
عامَ آدمیاں توں ڈردے ڈراؤندے
بھلّ گئے خدا نوں ڈراؤن دی طاقت !
سانوں تاں جد رہا ہی نہ
اپنے آپ تے وشواس،
پھر اپنی بکی تے
کہڑے منہ نال شرطاں لاؤندے اسیں ؟
ساڈے گیت کون گاویگا دوستو ؟
سانوں کہ جناں نوں
چاہ تاں بہت سی
کسے سوہنی نوں دل دا ماس کھواؤن دی ،
پر ساڈی کلی تکّ کوئی نہ پہنچیا
کوئی سوہنی نہ آئی
کچے تے تر کے سانوں ملن !
سوہنیاں شاید دل دا نہیں
پٹّ دا ماس کھان لئی ہی آؤندیاں نے !
جدکہ سانوں خود ہی جھناں
کچے تے ترنا ہی نہیں پیا
سگوں کچے 'چ بھرنا وی پیا ہے ،
سانوں کون بناویگا
اپنی گاتھا دے نائک ؟
اسیں کہ جناں نوں شرابی کر
پنوں وانگ بے ہوشی دی حالت 'چ
اوٹھ تے لدّ کے نہیں لجانا پیا
رات دے ہنھیرے 'چ
سسی دی سیج توں چکّ کے ،
اسیں تاں سگوں خود ہی-
ادھی-راتے بے خبر ستی سسی نالوں
اٹھ کے چوری چپّ-چپیتیاں
ننگے پیریں بھجّ آؤندے رہے ،
باقی بچدی ادھی رات مانن لئی
اپنی پتنی دی سیج نوں !
ساڈی کی ورگ ونڈ کروگے ساتھیو ؟
ساڈے لئی تاں ہمیشاں
اکو جہیاں رہیاں
رجنیش تے مارکس دیاں داہڑیاں !
اسیں کہ جو چاہندے تاں رہے سقراط بننا
پر کدے پی نہ سکے
شراب توں کوڑا کوئی وی زہر ،
سانوں روٹی کھاندیاں نوں پانی دین آئی
ماں دے ہتھاں 'چ پھڑے گلاس نوں
نظر-انداز کر !
تے بسّ ستنشٹ ہو گئے انے نال ہی
کہ اسیں رکھ دتا "سقراط"
اپنے بچے دا ناں !
پر صرف انے نال ہی
ساڈا ذکر کون کریگا ساڈے بعد ؟
اسیں تاں چاہندے ساں
کہ کر جائیے بہت کجھ امر ہون لئی !
پر اناں ہی کوشساں وچکار
بھچیڑے گئے سدا
ساڈے جیون دے چاء وی
تے مرن دیاں ریجھاں وی !
اسیں تھوڑا تھوڑا جؤندے
تھوڑا تھوڑا مردے
جؤندے رہے چٹنی زندگی !
اسیں جناں بہت ویر چاہیا
کہ بیجا بن کر دیئیے
اپنی پتنی نوں قولاں وانگ در-ب-در ،
پر اپھسوس-
ساڈی غیر-حاضری 'چ ساڈے گھر
کوئی نہیں آیا کدے ،
کمبکھت کسے مہاراجے نال
یاری نہیں سی ساڈی ،
ساڈی غیر حاضری 'چ ساڈی اڈیک ہی
بنی رہی ساڈی پتنی دے
آزاربند دی گول-گنڈھ !
سانوں تاں ہر ویر جے لبھی
اپنی پتنی دے بستر چوں
تاں اپنی ہی پتل دی مندری لبھی ،
اسیں تاں ہر ویر جے ویکھے
تاں اپنی پتنی دے جسم تے
اپنے ہی گھروٹاں دے نشان ویکھے !
ساڈے قصے کون سرجیگا یارو ؟
اسیں جو نہ پورن بن سکے نہ رسالو ،
اسیں تاں اپنی لونا ماں دی
ہر اچھا پوری کرنی منّ لئی ،
تے کسے نوں کجھ کہے بناں
سمجھوتیاں نوں ساہ بنا لیا !
اسدی اچھا نوں ٹھکراء
ساتھوں پتر-دھرمتر نہ پالیا گیا !
شاید ڈردے رہے اسیں
اپنے زسم دے ٹوٹے ہون توں
تے پھر سادھ ہون توں !
نال دی نال جگّ-ہسائی وی نہ
کروا سکے اسیں پاک-پوتر رشتیاں دی !
کون لکھیگا ساڈا مہاں-کاوَ ؟
اسیں کہ جو لے سکدے ساں سیتا وانگ
اپنی پتنی دی اگنی-پریکھیا ،
دے سکدے ساں اسنوں بنواس !
پر ساتھوں خود کدے وی
رام نہ بنیا گیا !
ساڈی اک اکھ 'چوں ہمیشاں ہی
رام ویکھدا رہا
تے دوجی چوں راون جھاکدا رہا !
ساڈے کناں 'چ وی ہمیشاں
اپنی ہی کرلاہٹ گونجدی رہی
کدے نہی گونجی کسے دھوبی دی بولی !
اسیں کہ جو نہ راج کمار ساں
نہ ہی شہنشاہ ،
تے نہ ہی کوئی فرشتے ،
پھیر سانوں بولی ماردا وی کون ؟
اسیں کہ جو نہ یودھے بن سکے نہ فقیر ،
نہ عاشق ، نہ صادق
تے نہ ہی نائک-کھلنائک !
پھیر ساڈی گلّ کدوں تریگی یارو ؟
اسیں جو لڑدے رہے
رسوئیاں دی مہامبھارت !
دروپدی کدے ساڈی ماں بنی
کدے بھین ، کدے بھابی ، کدے بیٹی
تے کدے پتنی !
اسیں سجاکھے دھرتراشٹر
اپنے اک ہتھ کورو
اک ہتھ پانڈو لئیں
خود ہی ہاردے رہے
دروپدی نوں جوئے وچّ !
خود ہی کردے رہے
اسدا وستر-ہرنر !
خود ہی اپنے ہتاں دی پورتی لئی-
کدے بھیشم بنے،
کدے ودر ،
کدے دروناچاریا ،
کدے یدھشٹر،
کدے دریودھن ،
کدے ارجن
تے کدے دشاشن !
شریکاں دی مچھّ ہی سدا-
بنی رہی ساڈے لئی مچھی دی اکھ !
بہت ویر ایکلویا وی-
ساڈا ماں جایا ویر سی تے کرن وی !
ساڈی کتھا کویں بن سکدی ہے مہانگرنتھ ؟
ساڈا ذکر کون چھیڑیگا ؟
اسیں کس وار دے بنانگے مہاننائک ؟
کس کال-کھنڈ دے حصے آوانگے اسیں ؟
کون لکھیگا ساڈا اتہاس ؟
یارو اسیں سبھاوک ہی
مکھاتب ہاں ہن تاں ایویں بسّ....!

ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨੂਆ / میں تے میرا منوآ

- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬਿੰਨਰ (ਸ਼ਿੰਦਰ ਸੁਰਿੰਦ)

ਚੁੱਪ ਕਰ ਮਨੂਏ,
ਚਲ ਆਪਾਂ ਚਲੀਏ,
ਸੱਜਣਾ ਦੇ ਦਰਬਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਕਲੀਆਂ ਖਿੜਨ ਹਜਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਗੁੰਚਿਆਂ ਪਾਈ ਛਿੰਜ,
ਜਿੰਥੇ ਰੂਹ ਨਾਂ ਹੋਵੇ ਪਿੰਜ,
ਜਿੱਥੇ ਖਿੜਦੀ ਨਿੱਤ ਬਹਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਤ ਨਾਂ ਕੋਈ ਹਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਲੂੰ-ਲੂੰ ਖਿੜ-ਖਿੜ ਨੱਚੇ,
ਜਿੱਥੇ ਬਾਲ-ਬਿਰਧ ਸਭ ਹੱਸੇ |
ਜਿੱਥੇ ਸੋਗੀ ਨਾਂ ਹੀ ਕੋਈ,
ਜਿੱਥੇ  ਰੋਗੀ ਨਾਂ ਹੀ ਕੋਈ,
ਜਿੱਥੇ ਹੁੱਬ-ਹੁੱਬ ਅੱਲੜਾਂ ਹੱਸਣ,
ਗੱਲਾਂ ਮਾਹੀਏ ਦੀਆਂ ਦੱਸਣ,
ਅੱਧੀਆਂ ਪੁੱਛਣ, ਅੱਧੀਆਂ ਦੱਸਣ,
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੋਰੇ ਮਾਹੀਏ ਦਾ ਚਾਅ,
ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਾਲਾ ਭਰਦੀ ਹਾਅ,
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖੱਟੀ ਚੁੰਨੀ ਦਾ ਚਾਅ,
ਕੋਈ ਵੰਗਾਂ ਰਹੀ ਛਣਕਾ |
ਚਲ ਮਨੂਆ ਆਪਾਂ ਓਥੇ ਚਲੀਏ,
ਰੂਹ ਤੋਂ ਲਾਹੀਏ ਭਾਰ, 
ਲਈਏ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਾਰ |
ਹਾਸੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਆਪਾਂ ਵੰਡੀਏ
ਨਾਂਹਦਰੂ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਛੰਡੀਏ,
ਦੀਨ-ਦੁਖੀ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਵੰਡੀਏ |

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

سریندر کور بنر (شندر سرند -
چپّ کر منوئے،
چل آپاں چلیئے،
سجنا دے دربار،
جتھے کلیاں کھڑن ہزار،
جتھے غنچیاں پائی چھنج،
جنتھے روح ناں ہووے پنج،
جتھے کھڑدی نت بہار،
جتھے جت ناں کوئی ہار،
جتھے لوں-لوں کھڑ-کھڑ نچے،
جتھے بال-بردھ سبھ ہسے |
جتھے سوگی ناں ہی کوئی،
جتھے  روگی ناں ہی کوئی،
جتھے حب-حب الڑاں ہسن،
گلاں ماہیئے دیاں دسن،
ادھیاں پچھن، ادھیاں دسن،
کسے نوں گورے ماہیئے دا چاء،
کسے دا کالا بھردی ہاء،
کسے نوں کھٹی چنی دا چاء،
کوئی ونگاں رہی چھنکا |
چل منوآ آپاں اوتھے چلیئے،
روح توں لاہیئے بھار، 
لئیے ہور کسے دی سار |
ہاسے خوشیاں آپاں ونڈیئے
نانہدرو سوچاں نوں اج چھنڈیئے،
دین-دکھی دے درد نوں ونڈیئے |

ਅੰਜਨਾ

- ਹਰਮਨ ਜੀਤ

ਸਭ ਮੁਨੀ ਮੁਨੀਸ਼ਰ ਔਲੀਏ,
ਸਭ ਦਾਨੇ ਆਕਲ ਪੀਰ
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਾਣੀ ਅੰਜਨਾ,
ਜੋ ਆਈ ਪਰਬਤ ਚੀਰ

ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਰੇ ਤੱਪਦੇ,
ਤੇ ਸਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੰਡ ਖੀਰ
ਹੈ ਗੋਲ੍ਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਿੱਠੜੀ,
ਜਿਨ ਸਾਹਾਂ ਦੀ ਤਾਸੀਰ

ਪਾ ਝੁਮਕੇ,ਡੰਡੀਆਂ,ਕੋਕਰੂ,
ਕਰ ਤੇਰਾਂ ਤੇਰਾਂ ਛੇਕ
ਓਹ ਤੋਲ ਤੋਲ ਪੱਬ ਰੱਖਦੀ,
ਤੇ ਰੇਖ 'ਚ ਮਾਰੇ ਮੇਖ

ਪੌਣਾਂ ਨੂੰ ਗੰਢਾਂ ਮਾਰਦੀ,
ਕਿ ਛੋਹਲਾ ਕੈਲ੍ਹ ਸਰੀਰ
ਦਿਲ ਹੁੰਦੇ ਜਾਣ ਫ਼ਰੇਫ਼ਤਾ,
ਤੇ ਸਰਵਰ ਉੱਛਲੇ ਨੀਰ

ਤੱਕ ਤੱਕ ਧੁੱਪਾਂ ਤਿੜਕੀਆਂ,
ਮਿਰਗਾਂ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਸਾਹ
ਕਿ ਰੁੱਤਾਂ ਖਾਣ ਪੰਜੀਰੀਆਂ,
ਵਿੱਚ ਧਣੀਆ ਸੁੰਢ ਰਲਾ

ਓਹ ਵਾਹੇ ਚੀਚ ਘਚੋਲੜੇ,
ਮਿੱਟੀ 'ਤੇ ਹੋ ਦਿਲਗੀਰ
ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ ਹੱਸਦੀ,
ਓਹ ਖਾ ਖਾ ਹਿੱਕ ਤੇ ਤੀਰ

ਸੂਹੀ ਅੱਗ ਦਰਖ਼ਸ਼ਾਂ ਮੱਥਾ,
ਜਿਓਂ ਨੰਗੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ
ਜਾਇਓ ਵੇ ਕੋਈ ਦੇਵੋ ਜਾਕੇ,
ਚੰਨ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਧੀਰ

ਓਹ ਪਿੱਪਲੀਂ ਮੋਰ ਉਡਾਂਵਦੀ,
ਹੱਸ ਖੇਲੇ ਜੰਡ ਕਰੀਰ
ਕਿ ਥੋਹਰਾਂ ਉੱਤੇ ਮਰ ਮਿਟੀ,
ਇੱਕ ਲਾਲ ਗੁਲਾਬੀ ਲੀਰ

ਸਭ ਮੁਨੀ ਮੁਨੀਸ਼ਰ ਔਲੀਏ,
ਸਭ ਦਾਨੇ ਆਕਲ ਪੀਰ
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਾਣੀ ਅੰਜਨਾ,
ਜੋ ਆਈ ਪਰਬਤ ਚੀਰ

ਸਭ ਨੱਗਰ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡੋਰੀਆਂ,
ਸਭ ਗਲੀਆਂ ਕੂਚੇ ਖੇਤ
ਹਰ ਮੋੜ ਧਮੱਚੜ ਮੱਚਿਆ,
ਦੋ ਨੈਣ ਫਸਾਦੀ ਵੇਖ

ਹੈ ਹੋਠਾਂ 'ਤੇ ਸੰਝ ਨੁੱਚੜੀ,
ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਭੂਪ ਹਮੀਰ
ਕਿ ਭੁੱਲੇ ਮਹਿਲ ਅਟਾਰੀਆਂ,
ਤੇ ਭੁੱਲੇ ਕੰਡਾ ਕੀਰ

ਸਭ ਛ੍ਹੋਰ ਸ਼ਿਆਮਲ ਅੱਥਰੇ,
ਲਏ ਨੀਲੇ ਬਸਤਰ ਪਾ
ਨੀਂ ਮਹਿਕ ਦੀਏ ਪਟਰਾਣੀਏ,
ਲਏ ਫੱਗਣ ਪੜ੍ਹਨੇ ਪਾ

ਹੈ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਮੁਸਕੜੀ,
ਅੰਗੜਾਈਆਂ ਲੈਂਦੀ ਹੀਰ
ਜਿਓਂ ਮੂੰਗਫਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤੇ,
ਇੱਕ ਸੂਹੀ ਲਾਟ ਲਕੀਰ

ਨੇ ਜ਼ੁਲਫ਼ਾਂ ਲੋਹੜੇ ਮਾਰੀਆਂ,
ਤੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ
ਇੱਕ ਜਿਓਂ ਕਿਸੇ ਅਸ਼ੋਕਾ ਪੇੜ ਤੋਂ,
ਕੋਈ ਉੱਡੀ ਚਾਮ ਚੜਿੱਕ

ਆਦਿ ਜੁਗਾਦੋਂ ਵੱਗਦੀ,
ਓਹ ਮੱਠੀ ਸ਼ਾਂਤ ਸਮੀਰ
ਹੈ ਮੌਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਅੰਜਨਾ,
ਤੇ ਧੂਣੀ ਜੇਡ ਫਕੀਰ

ਹੈ ਲਾਚੜ ਲਾਚੜ ਚੁੱਗਦੀ,
ਓਹ ਪੀਲੇ ਫੁੱਲ ਬਬੂਲ
ਤੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਗਲ ਪਾਂਵਦੀ,
ਇੱਕ ਹਾਰ ਬਣਾ ਬੇਮੂਲ

ਜਦ ਚਿੜੀ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਉੱਡ ਕੇ,
ਆ ਬੈਠੇ ਸਾਡੇ ਤੀਰ
ਨੀਂ ਰੰਗਾਂ ਅੰਦਰ ਖੇਲਦੀ,
ਹਾਏ ਕੌਲ ਫੁੱਲ ਤਕਦੀਰ

ਸਭ ਮੁਨੀ ਮੁਨੀਸ਼ਰ ਔਲੀਏ,
ਸਭ ਦਾਨੇ ਆਕਲ ਪੀਰ
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਾਣੀ ਅੰਜਨਾ,
ਜੋ ਆਈ ਪਰਬਤ ਚੀਰ

 

साये की तलाश

- डा. रंजू सिंघ

एक पेड़ का घना साया कभी
मिल न सका मुझे,
ज़िन्दगी की धूप में कुछ यूं
झुलसा ये तन-बदन,
धूप जो चमकती रही,
और मैं झुलसती रही,
ज़िन्दगी अपनी ही
रफ़्तार से चलती रही;
कभी कभी बादल भी
यूं तो जिंदगी में छाया,
कभी घना कोहरा सा
ढकने मुझ को आया,
पर एक परछाई भी
मिल न सकी मुझे,
वक़्त गुज़रता रहा,
मैं भी चलती गई;
कभी थम सी गई,
कभी सिमट भी गई,
कभी कुमला भी गई,
कभी घबरा सी गई,
पर फिर भी भूल से ही,
एक पेड़ का घना साया कभी
मिल न सका मुझे ..

ਤੁਸੀਂ ਤੇ ਅਸੀਂ

- ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਮੋਹੀ

ਬਹੁਤ ਫ਼ਰਕ ਹੈ
ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੇ ਅਸਾਡੇ ਵਿਚ...

ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ
ਸਾਰੇ ਸੋਹਣੇ ਸੋਹਣੇ ਖਿੱਤੇ
ਰੋਕ ਲਏ ਹਨ
ਧੂੜ 'ਤੇ ਪਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ
ਰੋਗ-ਮੁਕਤ 'ਤੇ ਸੋਗ-ਮੁਕਤ
ਜਿੱਥੇ ਸਾਡਾ ਪੈਰ ਵੀ ਰੱਖਣਾ
ਵਰਜਿਤ ਹੈ ...

ਤੇ ਅਸੀਂ
ਬੇ-ਚਾਰੇ ਰੋਗਾਂ ਮਾਰੇ
ਦੂਸ਼ਿਤ ਮਾਰੂ ਚੌਗਿਰਦੇ
ਦੁਰਗਤ ਅਤੇ ਦਰਿੱਦਰਤਾ ਵਿਚ
ਰੀਂਘ ਰਹੇ ਹਾਂ ...

ਏਸ ਘੋਰ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਲਈ
ਤਨਾਂ ਮਨਾਂ ਵਿਚ
ਯੁਧ ਹਰਿਕ ਪਲ ਜਾਰੀ ਹੈ ...

ਧਰਤੀ ਸਭ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਹੈ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਿੱਤੇ 'ਤੇ
ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਜੋਕਾਂ
ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਣਾ
ਰਲਮਿਲ ਰਹਿਣਾ ਲਾਜ਼ਿਮ ਹੈ ...

ਆਪਹੁਦਰੀਆਂ
ਨਹੀਂ ਚੱਲਣੀਆਂ
ਕੰਧ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ
ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੈ ...

ऐसे मत जी

- राजीव जयस्वाल

ऐसे
मत जी
विष घूँट
मत पी |
अमृत सागर
अंतर तेरे
मंथन कर
भले का
बुरे का
चिंतन कर |
 
ऐसा कर
हलाहल
अमृत में बदल
पाप वो
मन को जो
दूषित करे
पुण्य वो
मन को जो
सुशोभित करे |
 
हर पल
सोता क्यों
हर पल
रोता क्यों
अब जाग
जो सोया
सो गए
उस के भाग |
 
आराम
मत कर
कर्म कर
कर्म को
निज धर्म कर
उठ जा
आकाश को
छू ले
सूरज सजा
मस्तक पर
तारों की
माला पिरो ले |
 
कर प्रहार
मुष्ट मार
पर्वत को तोड़
नदिया को मोड़
आकाश के
सीने को छेद
पाताल से
पानी निकाल |
 
ना पाप कर
स्वयं पर
विश्वास कर
उठ , हो खड़ा
प्रहार कर
पाप, अत्याचार पर
ना रुक
ना झुक
ना मर
ना डर
जो करना है
वो कर
इतिहास में
हो जा अमर |

मै आदमी हूँ

- अरविंद योगी

मेरे हाँथ में तलवार है
काट  दूंगा जीभ तुम्हारी
भूल से भी मुझे तुम
आदमी मत कहना
अब मै आदमी नहीं हूँ !
 
मर चुका है आदमी शब्द
मर चुका है जीवन
कभी मै आदमी था
ह्रदय से उदार था
कर्म से महान था
धरा पर बना कभी
भक्ति से भगवान था
ज्ञान का प्रकाश था
आदमी में भगवान की
स्नेहिल छाया का एहसास था
आदमी तब आदमी के साथ था
जीवन से बहुत पास था
आदमी धरा पर भगवान था
आदमी मत कहना
अब मै आदमी नहीं हूँ !
 
हाँ मै आदमी था और आज भी
आदमी की तलाश में हूँ
खोजता हूँ अपने ह्रदय में
खोये आदमी को हर आदमी को
आज समाज  स्वार्थ में खो रहा है
स्वार्थ में जी रहा है आदमी
जीना दूसरों के लिए मरना
आदमी की पहचान है
आदमी मत कहना
अब मै आदमी नहीं हूँ !

यथा राजा तथा परजा

- आशा पांडेय ओझा

चोर चोर मौसेरे भाई, मिलकर सब खिचडी पका रहे हैं,
लुटिया लगे डूबाने देश की, खुद के यशोगान गा रहे हैं |

आँख के अंधे, अक्ल के दुश्मन, देश के घोड़े दौड़ा रहे हैं,
हंस लगे हैं सब दाना चुगने, अब कौवे मोती खा रहे हैं |

आँख मूँद कर कहती है जनता, कोऊ नृप हो, हमें क्या हानी,
जब चिड़िया चुग जाएगी खेत को, तब ही याद आएगी नानी |

आँखों पर तो पड़ी है पट्टी, तेल कानों में भी डाल रहे हैं,
आँख के अंधे हम सब लोग, आस्तीन में सांप पाल रहे हैं |

कुछ मार कर चांदी की जूती, अपना काम निकाल रहे हैं,
कुछ की खुशमद से आमद, कुछ आठ-२ आंसू निकाल रहे हैं |

समझ पर रख कर पत्थर, लम्बी तान सो रहा प्रजातंत्र है,
सुरसा के मुहं की भांति, दिन ब दिन बढ़ रहा भ्रष्टतंत्र है |

आगे नाथ न पीछे पगहा, अंधेर नगरी चोपट राजा,
करते सब अपना उल्लू सीधा, यथा राजा तथा परजा |

Sunshine

- Gurpreet Singh Rana

Whose country is this, such greenery, such abundance such bounty
Flowers so beautiful, how diligently the waters perform their duty
The mountains, the wilderness beckons, the sunshine increases beauty
 
A sage comes forth, speaks, “This is my country which I adore and cherish
This is the country which my ancestors and my peers have longed to flourish
The worst fears of my heart have come true; I don’t want my country to perish”
 
Frowning and murmuring, distressed and bending on his stick he went
Gave me a sad feeling, spoilt my excursion, an unnecessary fear he lent
Madman is he, thought I, why should I spoil my holiday, which is all I meant.
 
But hark, what sounds do I hear, of bombs, guns, bullets and explosions
People roam the streets with daggers, are these real men with no emotions
A group went by shouting, carrying black flags and creating commotion.
 
Eye for an eye, bloodshed, revenge, where are our rights they mouthed
Hijack planes, burn buildings, kill detractors was what everybody touted
Weapons we have, not to worry, we will snatch the governance they shouted.
 
A loud explosion sounded along the end of the street, colour of it became red
A suicide squad struck someone shouted, run for your lives for more we dread
People ran frantically, uniformed men shouted looking for injured and dead
 
I looked along with horror; a mound of bodies lay with their limbs seared
Something familiar I saw, a stick on the street and a bent back smeared
Lay there the sage I had encountered, taking his last breath he appeared.
 
Thus he spoke his dying words, “Where is the peace, the brotherhood, the sunshine
From where came these separatists and the militants, these people are not mine
Clouds of fear have shrouded my country and long gone is the much adored sunshine.”

ਹਾੜ੍ਹਾ ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ ਲੈ ਕੇ ਜਾਈ ਵੇ...

- ਹਰਮਨ ਜੀਤ

ਨੀਂਦ ਵੇ ਅਸਾਡੜੀ
ਦੇ ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ
ਤਾਰਿਆ ਤੂੰ
ਪਾ 'ਜਾ ਇੱਕ
ਸੁਪਨ ਸਲਾਈ ਵੇ..
ਲਾਚੀਆਂ ਦੀ ਮਹਿਕ
ਜੀਹਦੇ ਨੇਤਰਾਂ 'ਚੋਂ
ਉੱਡਦੀ ਏ
ਹਾੜ੍ਹਾ ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਲੈ ਕੇ ਜਾਈ ਵੇ..
 
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਜਾਣ ਨੂੰ ਸੰਵਾਈ
ਜੋੜੀ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੀ
ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਵਾਂ
ਕਿੰਝ ਪਾ ਵੇ..
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ ਜਾਣਾ
ਅਸਾਂ ਨੰਗੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ
ਸਾਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਜਿਹੇ
ਰੋੜਿਆਂ ਦਾ
ਚਾਅ ਵੇ..
 
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਤਾਰਿਆ ਵੇ ਹੋਰ ਵੀ
ਸੁਨਿਹਰਾ ਉੱਗੇ
ਮੱਠਾ ਮੱਠਾ
ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ
ਸੇਕ ਵੇ..
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਤਾਰਿਆ ਵੇ ਹੋਰ ਵੀ
ਗੁਲਾਬੀ ਲਹੇ
ਆਥਣਾਂ ਦਾ ਰੰਗ
ਜ਼ਰਾ ਵੇਖ ਵੇ..
 
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਵਾਸ਼ਨਾ ਨੂੰ
ਚੁੰਨੀਆਂ ਨਾ
ਬੰਨ੍ਹ ਬੰਨ੍ਹ
ਨੱਚਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਵੇ
ਧਿਆਣੀਆਂ..
ਤਾਰਿਆ ਵੇ
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਅੱਕ ਵੀ ਗੁਲਾਬ ਲੱਗੇ
ਬੂਈਆਂ ਜਿਵੇਂ
ਰਾਤ ਦੀਆਂ ਰਾਣੀਆਂ..
 
ਮੌਸਮਾਂ ਦੇ
ਪਿੰਡਿਆਂ 'ਤੇ
ਮਲਿਆ ਏ
ਲੇਪ ਕੀਹਨੇ
ਜੰਗਲੀ ਗੁਲਾਬਾਂ
ਨੂੰ ਨਿਚੋੜ ਕੇ..
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਆਉਂਦੀਆਂ
ਨਾਰੰਗੀ
ਬਦਲੋਟੀਆਂ ਵੇ
ਤੁਰਦੀਆਂ ਪੱਬ ਨੂੰ
ਮਰੋੜ ਕੇ..
 
ਤਾਰਿਆ ਵੇ
ਗੰਨਿਆਂ ਦੇ
ਪੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਦੋਂ
ਖਹਿੰਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ
ਸ਼ਾਮ ਰੰਗੀਆਂ..
ਓਦੋਂ ਸਾਡਾ ਚਿੱਤ ਕਰੇ
ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ ਮੁੱਕਣੇ ਨੂੰ
ਐਸੀਆਂ ਵੇ ਮੌਤਾਂ
ਲੱਖ ਚੰਗੀਆਂ..
 
ਨੀਂਦ ਵੇ ਅਸਾਡੜੀ
ਦੇ ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ
ਤਾਰਿਆ ਤੂੰ
ਪਾ 'ਜਾ ਇੱਕ
ਸੁਪਨ ਸਲਾਈ ਵੇ..
ਲਾਚੀਆਂ ਦੀ ਮਹਿਕ
ਜੀਹਦੇ ਨੇਤਰਾਂ 'ਚੋਂ
ਉੱਡਦੀ ਏ
ਹਾੜ੍ਹਾ ਓਹਦੇ ਪਿੰਡ
ਲੈ ਕੇ ਜਾਈ ਵੇ..

ਵੱਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ

- ਸ਼ਿੰਦਰ ਸੁਰਿੰਦ

ਵੱਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ
ਇਕਲਾਪੇ ਦਾ ਸਹਿਮ
ਹਊਆ ਬਣ ਕੇ
ਮੇਰੀ ਨਸ-ਨਸ 'ਚ ਤੁਰਿਆ
ਤੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਕਰਨ
'ਕੱਲਾ ਨਾਂ ਤੁਰਿਆ
ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ
ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਿਆ...

ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੋਥੀਆਂ 'ਚੋਂ ਪੜਿਆ
ਤੇ ਬਸ ਐਨਾ ਹੀ ਯਾਦ ਹੈ
ਮੈਂ ਨਿਮਾਣੀ ਦੀ ਵੀ
ਤੇਰੇ ਦਰ 'ਤੇ ਫਰਿਆਦ ਹੈ
ਕਦੇ ਆ ਕੇ ਤਾਂ ਦੇਖ
ਸਰਦ ਹਉਕੇ ਤੇ
ਦਿਲ ਦੀ ਧਰਤ ਬੇ-ਆਬਾਦ ਹੈ...

ਦੇਖ ਮੈਂ ਕੱਲਮ-ਕੱਲੀ ਜਿੰਦ
ਕਿੰਨੀ ਉਦਾਸ
ਪਰ ਹੋਈ ਨਾ ਬੇਆਸ
ਹਾਲੇ ਵੀ ਧੜਕੇ  
ਇੱਕ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਆਸ
ਵੱਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ
ਕਰਾਂ ਅਰਦਾਸ
ਤੂੰ ਰਹੀਂ ਆਸ-ਪਾਸ
ਇੱਕ ਤੂੰ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈਂ
ਜਿਸਦਾ ਦਿਲ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ...

ਐ ਮੇਰੇ ਨਾਨਕ !
ਤੇਰੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਦਰਮਿਆਂ..
ਹਵਾ ਵੀ ਨਾਂ ਹੋਵੇ
ਕੂੰਜ ਵਾਂਗ ਕੁਰਲਾਉਂਦੀ ਜਿੰਦ
ਮੁੜਕੇ ਨਾ ਰੋਵੇ
ਦੇ ਸੁਰਿੰਦ ਨੂੰ ਆਸੀਸ
ਹੰਝੂ ਕਿਸੇ ਦੁਖੀਏ ਦੇ ਧੋਵੇ...

ਕਿਸੇ ਨਿਤਾਣੇ ਦੀ ਪੀੜ ਹਰੇ
ਆਪਣੇ ਖਲਾਅ ਨੂੰ
ਆਪ ਹੀ ਭਰੇ
ਤਨਹਾਈ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਕੇ
ਐਵੇਂ ਨਾ ਡਰੇ...

ਐ ਮੇਰੇ ਮਾਲਿਕ
ਦੇ ਹਿੰਮਤ
ਦਿਆਂ ਸਕੂਨ ਕਿਸੇ ਰਕੀਬ ਨੂੰ
ਵੰਡ ਸਕਾਂ ਮੁਸਕਰਾਹਟ
ਕਿਸੇ ਬਦਨਸੀਬ ਨੂੰ
ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਸੁੱਚੇ ਮੋਹ ਦੇ
ਦੇ ਸਕਾਂ ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਨੂੰ...

ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਆਧਾਰ

- ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਅਜੀਬ ਜੇਹੇ ਦਰਦ ਦੀ
ਜਾਗ ਉੱਠੀ ਹੈ
ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਪਿਆਸ !
ਦੇ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦ ਮੈਨੂੰ
ਮਹਿਰਮ ਮੇਰਾ
ਸੰਦਲੀ ਜੇਹਾ ਅਹਿਸਾਸ !
ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿਚ ਸੀ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਜੇਹੀ ਮਿਠਾਸ !
ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਹੀ
ਪਹਿਨਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਹ
ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਨੂੰ
ਚਾਨਣ ਦਾ ਲਿਬਾਸ !
ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਹੁਣ ਦੱਸਣਾ
ਮਹਿਰਮ ਨੂੰ ਦਰਕਾਰ !
ਕਿ ਰਸ ਘੋਲ ਰਹੇ ਨੇ
ਸਾਡੀ ਰਗ ਰਗ 'ਚ
ਤੇਰੀਆਂ ਮਹਿਕਾਂ ਦੇ ਮਲਹਾਰ
ਤੇਰੀ ਸ਼ਬਦ-ਰਹਿਤ ਤਰੰਗ ਦਾ
ਹੈ ਅੰਤਸ ਵਿਚ ਸਤਿਕਾਰ
ਮੇਰੀ ਹਰ ਧੜਕਣ ਚੋਂ
ਉੱਠ ਰਹੀ ਹੈ
ਸਿਜਦੇ ਦੀ ਝਣਕਾਰ
ਤੂੰ ਇਕ ਅਪਾਰ ਆਸ਼ਨਾ
ਕੋਰੇ ਜੋਬਨ ਦਾ ਨਿਖਾਰ
ਮੈਂ ਹਾਂ ਇਕ ਜੋਗੀ
ਜਿਹੜਾ ਰਹਿੰਦਾ ਵਿਚ ਖ਼ੁਮਾਰ
ਨਿਰਸ਼ਬਦ ਜੇਹੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ
ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਅਪਾਰ
ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਮੁੱਹਬਤ ਦਾ
ਹਰ ਨਕਸ਼ ਹੈ ਨਿਰ-ਆਕਾਰ !
ਮੇਰੀ ਅਤਰਿਪਤੀ ਹੀ ਹੈ
ਮੇਰੀ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਆਧਾਰ !

आखिर क्यूँ? (Edited by Editor)

- डा. रंजू सिंह

हम न गुज़रें,
तेरी गली के
पास से भी कभी,
चले आते हो
तुम फिर भी
मेरी ओर
आखिर क्यूँ?

हम न लायें
ज़िक्र भी तेरा
जुबां पर अपनी
तुम आ जाते हो
फिर भी
मेरी हर गुफ्तगू में क्यूँ?

राहें जुदा,
घर हैं जुदा,
जुदा तो ख्यालात भी,
मिल जाता है
तेरा का हर छोर
मेरी ही गली से
फिर क्यूँ?

कर लिया है
यूं तो मैंने इलाज
दर्द-ए-दिल का,
याद आ जाते हो
किसी तरह
मुझे हर सुबह-ओ-शाम
तुम फिर क्यूँ?

प्यार नहीं,
आरज़ू नहीं
दिलकशी नहीं
तन्हाई भी नहीं,
महक सी आती है
मुझे फिर भी
तेरे गीतों से
आखिर क्यूँ?

टूट चूका दिल,
टूट चूका रिश्ता,
टूट गए ख्वाब,
खो गए तुम,
खो गयी मैं,
फिर भी याद तेरी
आती है
नजाने पल-पल क्यूँ?

ਬੇੜੀ ਦਾ ਪੂਰ

- ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀਤ

ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਅਨੋਖਾ
ਵਾਕਣ ਬੇੜੀ ਦਾ ਇਕ ਪੂਰ
ਮਿਲੇ ਸੰਜੋਗੀਂ ਮਿੱਤਰ ਸਬੰਧੀ
ਜਾਣਾਂ ਨੇੜੇ ਕਿਸੇ ਜਾਣਾਂ ਦੂਰ
 
ਕਲ੍ਹੇ ਆਣਾਂ ਹੈ ਕਲ੍ਹਿਆਂ ਜਾਣਾਂ
ਖੇਡ ਬਣਾਈ ਉਸ ਕਰਤਾਰ
ਸਫ਼ਰ ਸੁਹਾਣਾਂ ਕਰਲੈ ਅਪਣਾਂ
ਵੰਡਕੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲੇ ਪਿਆਰ
 
ਸਾਥੀ ਜਿੰਨੇਂ ਏਸ ਸਫ਼ਰ ਦੇ
ਨੇਂ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਸਮਾਨ
ਕਰ ਸੇਵਾ ਕੰਮ ਆ ਕਿਸੇ ਦੇ
ਖੁਸ਼ ਹੋਸੀ ਓਹ ਕ੍ਰਿਪਾਨਿਧਾਨ
 
ਭਰ ਦੇ ਤੂੰ ਢਿਡ ਕਿਸੇ ਭੁੱਖੇ ਦਾ
ਬਣ ਲੋੜਵੰਦ ਦਾ ਮੱਦਦਗਾਰ
ਕਿਸੇ ਅਬਲਾ ਦੀ ਪੱਤ ਬਚਾ ਲੈ
ਕਿਸੇ ਅਨਾਥ ਤੇ ਕਰ ਉਪਕਾਰ
 
ਭੁੱਲੀਂ ਕਦੇ ਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦਾਤੇ ਨੂੰ
ਜਿਸਤੋਂ ਵਿਛੜ ਕੇ ਆਇਐਂ ਤੂੰ
ਕੀਰਤ ਗਾ ਲੈ ਸਦਾ ਓਸਦੀ
ਕਰਲੈ ਸਫ਼ਰ ਸਫ਼ਲ ਇਹ ਤੂੰ
 
ਤੱਜ ਕੇ ਅੱਕਲ ਤੇ ਚਤਰਾਈ
ਸੁੱਥਰੀ ਮੱਤ ਕਰ ਅੰਗੀਕਾਰ
'ਜੀਤ' ਤੂੰ ਹੋ ਕੇ ਵੇਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ
ਲਾਸੀ ਓਹ ਤੇਰੀ ਬੇੜੀ ਪਾਰ

कागज़ की कश्तियाँ

- ज्योति डांग

कागज़ की कश्तियो पे सबकी निगाह होती है |
खुद नदी ही कभी इन की कत्लगाह होती है |

रंग हर रोज़ ही दिखता है सिआसत का नया,
सुर्ख होती है कभी और कभी ये स्याह होती है |

पूछलो गैर से भी हाले दिल ज़रा इक दिन,
जिस्त उस की भी तो अपनी ही तराह होती है |

आ के मंजिल पे ख़तम होती है भटकन सारी,
साथ अपनों का मिले बस ये ही चाह होती है |

हाँ अदावत तो गुनाह है ये हकीकत है मगर,
अब तो उल्फत भी मेरे दोस्त गुनाह होती है |

क्या गिला राह्जनों से करें हम "ज्योति",
कभी रहबरी राहजनी से भी स्याह होती है |

कैसे कहूं दीवाली है

- अरविन्द योगी

आज की रात ये रौशन है
कल फिर सुबह काली है
झूठी होती इस दुनिया में
सच का दिया जो खाली है
कैसे कहूं दीवाली है !

टूटी अब हर रिश्तों की डाली है
रिश्ता भी अब एक गाली है
प्यार की बगिया जो खाली है
रोया हर एक माली है
कैसे कहूं दीवाली है !

तिनका तिनका बिखरा भारत अब
घुट घुट कर रोती भारत माता अब
देशप्रेम का उपवन अब ये खाली है
जिसकी भारत माँ ही माली है
कैसे कहूं दीवाली है !

भ्रष्टाचार की गहरी रात ये काली है
नेता करते देश की बिकवाली है
फैला हर ओर धोखा है दलाली है
बेचारी जनता, नेता अत्याचारी है
कैसे कहूं दीवाली है !

देश भक्ति का दिया जो खाली है
देश प्रेम की गर्म रक्त से
सुलग रहे हर देश भक्त से
नयी क्रांति आने वाली है
कैसे कहूं दीवाली है !

जलो तुम स्वरक्त से दिया भर
भारत माँ तुम्हे जगाने वाली हैं
भारत की जगमग ज्योति से
दुनिया हुयी उजाली है
दूर नहीं अब नव भारत की
कुछ ही दूर दीवाली है
पर कैसे कहूं दीवाली है !

यह कविता क्यों ? आतंकवाद , भ्रस्ताचार , बलात्कार , अत्याचार जाने कितने ही दिए जल रहे हैं भारत में अब और इनमे तेल बन कर जल रहा है भारत का हर आदमी !

हर ह्रदय दुखी है एक क्रांति चाहिए भारत को! नव भारत की दीवाली अभी दूर है उठिए जागिये और नव भारत की दीवाली लाने को क़मर कस लीजिये फिर मनाये हर रोज होली है दीवाली है !

ਅੱਖ 'ਚੋਂ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰ ਨਾ ਸੱਕੀ, ਉਸ ਅੱਥਰ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ

- ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਜੱਜ

ਖਾਲੀ ਕਾਸਾ ਲੈ ਘਰ ਪਰਤੇ, ਉਸ ਫੱਕਰ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |
ਅੱਖ 'ਚੋਂ ਜਿਹੜੀ ਕਿਰ ਨਾ ਸੱਕੀ, ਉਸ ਅੱਥਰ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |
 
ਖੜਾ ਖੜੋਤਾ ਬੁੱਤ ਦਿਸਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਦ ਨੇੜੇ ਜਾ ਕੇ ਤੱਕਿਆ,
ਤੱਕਿਆ ਜਿਸ ਦੀ ਅੱਖ ਵਿਚ ਪਾਣੀ, ਉਸ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |
 
ਵਿਨ੍ਹਿਆ ਬਾਂਸ ਬੰਸਰੀ ਹੋਇਆ , ਜਿਥੇ ਪਿਆ, ਪਿਆ ਰਹਿਣਾ ਸੀ, 
ਤੂੰ ਜੋ ਹੋਠ ਛੁਹਾ ਕੇ ਜਣਿਆ, ਉਸ ਅੱਖਰ  ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |
 
ਤੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਸੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਵੇਖੋ  ਤੇ ਫਿਰ ਪੈਰ ਪਸਾਰੋ, 
ਜੋ  ਛੂਹੰਦੇ ਹੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਫਟ ਗਈ, ਉਸ ਚੱਦਰ  ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |
 
ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਜਲਨ ਤੇਰੀਆਂ, ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਉਤਰੀ ਵੇਖੀ,
ਪਰ ਜੋ ਤੇਰੇ ਮੁੱਖ  'ਚੋਂ ਕਿਰਦੀ, ਉਸ ਸ਼ੱਕਰ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |
 
ਤੇਰੀ ਕਰਨੀ ਸਾਡੀ ਭਰਨੀ, ਤੁਧ ਬਿਨ ਹੋਰ ਸੁਣਾਈਏ ਕਿਸ ਨੂੰ 
ਤੁਧ ਕਾਰਨ ਜੋ ਘਰ ਘਰ ਵਿਛਿਐ, ਉਸ ਸੱਥਰ  ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਾਂਗੇ |

Breezy Benevolence

- Rosie Mann

A gentle breeze
brings for me
sweet perfume,
this time
from citrus blooms.
A moment
of dismay
at my inability
to capture it
forever
but then
I inhale
deeply....deeply..
while it lasts
treasuring it
for eternity.
Having imparted
fragrance
and
a lesson
the zephyr
moves on....

ਉਡੀਕ

ਮੂ਼ਲ ਲੇਖਕ :- ਆਮੀਰ ਰਿਆਜ਼ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ)

^{ਗੁਰਮੁਖੀ ਰੂਪ :- ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ}

ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾ ਤੂਫ਼ ਸਹੀ ਆਖਿਆ ਸੀ ''ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲ ਦੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ਼ ਉੜਾ ਦਿਓਗੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਤੋਪ ਨਾਲ਼ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਸੀ''। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੀ ਵਾਰਦਾਤ ਵਾਪਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਹਲਚਲ ਹੋਏ ਜਾਂ ਸਮਾਜੀ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ, ਸਭੇ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਸੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਓਹਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਖੱਜਲ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ 60 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੱਕ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਸਾਨੂੰ 1857ਈ. ਜਿਹੀ... ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦਾ ਆਖਣ ਵਾਲੇ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਨੇਂ ਪਰ ਕੋਈ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਪਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ ਦਿਹਾੜ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਲੋੜੀਦਾ ਹੈ। 29 ਮਾਰਚ 1849ਈ. ਉਹ ਦਿਹਾੜਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
1799 ਈ. ਤੋਂ 1849 ਈ. ਤੀਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ 50 ਵਰ੍ਹੇ ਏਸ ਦਿਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਰਹੀ। ਕਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਜਿਹਾ ਮੁਆਹਿਦਾ (1809) ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਕਦੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਜਾਵਣ ਲਈ ਬਾਰ ਬਾਰ ''ਲਹੌਰ ਦਰਬਾਰ'' ਕੋਲੋਂ ਇਜ਼ਾਜ਼ਤ ਮੰਗੀ ਜਿਹੜੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਹੱਥਲ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਆਹਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1826 ਤੋਂ 1831 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਰੀਆ ਵਰਤ ਤੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਇਸਲਾਹ ਪਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ''ਜਹਾਦ'' ਦੀ ਰਾਹ ਵਿਖਾਈ। ਮਤਲਬ ਸਿੱਧਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਓਥੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਫ਼ਰਾਤਫ਼ਰੀ ਫੈਲਾਈ ਜਾਵੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਿਰੇ ''ਇਸਲਾਮੀ ਜਹਾਦੀਆਂ'' ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਢਾਹ ਲੌਣ ਲਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾਈ ਸਗੋਂ ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੇ ਮੀਰ ਮੁਨਸ਼ੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀਆਂ ਪਵਾਉਣ ਦੇ ਜਤਨ ਵੀ ਕੀਤੇ ।
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਮਰਨ (1707) ਤੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ (1799) ਦੇ ਵਿਚ ਜੋ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਵਾਪਰੇ ਸਨ ਇਸੇ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖਾਤੇ ਪਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਤਾਂ ਨਾ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੀਰ ਮੰਨੂ ਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵਰਗਿਆਂ ਨੇਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਨਿਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੇ ਬੜੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਤੇ ਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਿਹੜੀ ਕਿਹੜੀ ਮਸੀਤ ਬਣਾਈ ਸੀ ਪਰ ਲਹੌਰ ਵਿਚ 1827ਈ. ਦੇ ਜ਼ਲਜ਼ਲੇ ਵਿਚ ਢਹਿ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਬਿਲਡਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਮਸੀਤਾਂ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖਾਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ 1849ਈ. ਵਿਚ ਮੁੱਕੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਸੀ ਤਾਂ ਸਿੰਧ, ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਬਰਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਤਾਲੀਮ ਦੇਣ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਨੂੰ 1852ਈ. ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੱਥੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਏਸ ਪਾਲਿਸੀ ਦੀ ਮੋਹਰੀ ''ਫ਼੍ਰੰਟੀਅਰ ਫ਼ਾਰਵਰਡ ਪਾਲਿਸੀ'' ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਅੱਜ ਤੀਕ ਭਾਰਤ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਜਾਰੀ ਵਸਾਰੀ ਹੈ।
1849ਈ. ਵਾਲੀ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜਿਹੜਾ ਨੁਕਸਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਹੱਥੋਂ ਕਮਾਇਆ ਸੀ ਉਸ ਨੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਪਾਲਿਸੀ ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰਾਂ ਵੀ ਕਦੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਕਰੈਡਿਟ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਜਨੂਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਇਕੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਸੀ ਜਿਹਨੇ 50 ਵਰ੍ਹੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡੱਕੀ ਰੱਖਿਆ। 1846ਈ. ਤੋਂ 1849ਈ. ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਹ ਉਹ ਵੇਲ਼ਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਖ਼ੁਦ ਸਾਖ਼ਤਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਠੀ ਪੈ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਰਾਇਲ ਬੰਗਾਲ ਆਰਮੀ ਵਿਚ ਯੂ ਪੀ, ਸੀ ਪੀ, ਦਿੱਲੀ, ਬਿਹਾਰ, ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਲੋਕ ਰਲੇ ਸਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਮਾਈ ਦੇ ਲਾਲ਼ ਨੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੋਈ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨਾ ਕੀਤੀ ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਬਜ਼ੇ ਲਈ ''ਕਰਾਏ ਦੇ ਕਾਤਲਾਂ'' ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਮੋਢੇ ਨਾਲ਼ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਬਦੇਸੀ ਕਬਜ਼ਾਗਿਰਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉਠ ਜਾਂਦੇ।
ਹੈਰਾਨ ਨਾ ਹੋਣਾ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੀ 160 ਵੀਂ ਬਰਸੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰ ਜੇ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਦਾ ਨਿਤਾਰਾ ਕਰ ਲੇਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈਣ ਤਾਂ ਗੱਲ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰ ਤੇ ਸਾਡਾ ਪ੍ਰਧਾਨ (ਆਜਾਦ) ਮੀਡੀਆ ਅੱਜ ਵੀ ਏਸ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਭੁੱਲ ਗਈ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਤੇ ਸਲਤਨਤ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਤੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ਼ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਨੇਂ ਪਰ ਫ਼ਿਰ 1799ਈ. ਤੋਂ 1849ਈ. ਦੇ ਪੰਜਾਹ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਜ ਭੁੱਲ ਸਕਦੇ ਨੇਂ? ਪਰ ਅੱਜ ਅਸਾਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰੇਂਦੇ ਪਏ ਹਾਂ। ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤੀ ਉਮੀਦ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਏਸ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵਣਗੇ ਤਾਂ ਗੱਲ ਬਹੁੰ ਮਾੜੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਲਹੌਰ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਨੇਂ ਜਾਂ ਅੰਬਰਸਰ, ਲੁਧਿਆਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਜਾਂ ਪਿੰਡੀ, ਮੁਲਤਾਨ, ਪਿਸ਼ੌਰ ਬੈਠੇ ਨੇਂ ਜਾਂ ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਸਭੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਦਾ ਇਹ ਦਿਨ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਵੇਖੋ 20 ਕਰੋੜ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਸੱਜਣ ਏਸ ਵਾਰ ਏਸ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੇਂਦੇ ਨੇਂ। ਅਸਾਂ ਲਹੌਰ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਹਾਂ

ਖਾਲਸਾ-ਸਾਥੀ !

- ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਨਾਮ

ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨੇ ਸੁਧਾਰਨੇ ‘ਚ ਰਿੱਝੇ ਕੁੜ੍ਹੇ,
ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਤੁਸੀ ਨਿੱਜ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਦੇ |

ਲਾਲ ਰੁੱਸਾ ਪੀਲੇ ਨਾਲ਼ ਪੀਲਾ ਖਫਾ ਨੀਲੇ ਉੱਤੇ,
ਦੇਖ ਮਰਦਾਨਿਆਂ ਤੂੰ ਰੰਗ ਕਰਤਾਰ ਦੇ |

‘ਬਾਹਰੋਂ’ ਪੰਡ ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ 'ਪੀਲੀ' ਚੱਕੀ ਔਹ ਅਉਂਦੀ,
'ਚਿੱਟੀ' ‘ਸੁਰਜੀਤ’ ਮਾਣ ਰੰਗ ਸਰਕਾਰ ਦੇ |

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੀ ਸਾਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੋਲੀ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਗੂੰਜੀ,
ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾ’ ਦੇਖੇ ਬੁੱਤਾ ਸਾਰਦੇ |

ਮਾਰਦੇ ਖੁਰਾੜੇ ‘ਸੱਜਾ’ ‘ਖੱਬਾ’ ਦੋਨੋ ਜਿੱਤ ਜਿੱਤ, 
'ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸ'  ਨਿੱਤ ਪਏ ਹਾਰਦੇ |

ਹਰ ਖੂਜੇ ‘ਕਾਵਾਂਭੌਕੀ’ ਹਰ ਮੋੜ ‘ਕੁੱਤੇਰੌਲੀ’
ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਭੀੜ ਆਵੇ ਦੋਵੇਂ ਮੋਕਾਂ ਮਾਰਦੇ |

ਕਿਹੜੇ ਰਾਹੋਂ ਅਉਣਾ ਹੈ 'ਇਨਕਲਾਬ', ਦੱਸੇ ਕੋਈ,
ਕਿਹੜੇ ਅਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ‘ਫੁੱਲ ਖਿੜਨੇ ਬਹਾਰ’ ਦੇ |

ਦਾਤੀ ਵਾਲਾ ਝੰਡਾ ਮਜਦੂਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰੇ ,
ਖੰਡੇ ਵਾਲੇ ਭੁੱਲੇ ਰਾਹ ਆਪ ਖੰਡੇਧਾਰ ਦੇ |

ਨੀਲਾ ਚੰਗਾ ਲਾਲ ਚੰਗਾ! ਮਾੜੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਹੋਏ?  
ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਹੋਇਆ ਤੁਸੀ ਸਾਨੂੰ ਰਹੇ ਚਾਰਦੇ |

ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਮਾਰਕਸ ਇੱਕੋ ਸਮੇ ਜੱਗ ਅਉਂਦੇ ,
ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹ ਸ਼ਾਇਦ ਆਰ ਦੇ ਜਾਂ ਪਾਰ ਦੇ |

ਕੱਢਦੇ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇਖੋ ਲਾਲ ਤਾਈਂ ਚਾਰ ਜਾਣੇ,
ਚਾਰ ਜਾਣੇ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣ ਸਿਰ ਮਾਰਦੇ |

ਈਰਖਾ ਤੇ ਸਾੜਾ ਛੱਡ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਜੇ ,
ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਨੀਵੇਂ ਝੰਡੇ ਤੁਸੀ ਹੰਕਾਰ ਦੇ |

ਓਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ‘ਖਾਲਸਾ’ ਤੇ ਓਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ‘ਸਾਥੀ’ ਕਹਿੰਦੇ
ਮੋਢੇ ਨਾਲ਼ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਬੈਠ ਜੇ ਵਿਚਾਰਦੇ |

ਕਿਤਾਬ

- ਮੁਖਵੀਰ ਸਿੰਘ

ਕਿਤਾਬ
ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਲਿਖੀ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ
ਤੇ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਬਿਨ ਸਿਆਹੀ ਲਿਖੀ
ਕਿਤਾਬ
ਬੱਸ !
ਮੈਨੂੰ ਹੀ
ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਜਾਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ।

ਵਰਕੇ
ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪੁਰਸਲਾਤ* ਪਾਰ ਕਰ ਚੁਕੇ
ਬੰਦੇ ਨੇ
ਤੇ
ਬੰਦੇ
ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਦੇ ਗੂੜ੍ਹੀ ਲਿਖਾਈ ਵਾਲੇ
ਵਰਕੇ
ਬੱਸ !
ਮੈਨੂੰ ਹੀ
ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਜਾਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।

ਅੱਖਰ
ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਤੱਕਦੀਆਂ
ਅੱਖਾਂ ਨੇ
ਤੇ
ਅੱਖਾਂ
ਦਿਲ 'ਚ ਉੱਕਰੇ
ਅੱਖਰ
ਬੱਸ !
ਮੈਨੂੰ ਹੀ
ਪਡ਼੍ਹਨ ਦੀ ਜਾਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।

*ਪੁਰਸਲਾਤ - ਪੁਰਸਲਾਤ ਸ਼ਬਦ ਪੁਲਸਰਾਤ ਦਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਢਲਿਆ ਰੂਪ ਹੈ। ਪੁਲਸਰਾਤ ਦੋ ਸਮਾਸਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਪੁਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਤੇ 'ਸਰਾਤ' ਅਰਬੀ ਦਾ | ਕੁਰਾਨ ਵਿਚ 'ਸਰਾਤ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਰਥ ਹੈ ਸਹੀ ਮਾਰਗ; ਪੁਲਸਰਾਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਔਖਾ ਰਸਤਾ ਹੈ, ਵੈਸੇ ਪੁਲਸਰਾਤ ਇਸਲਾਮੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਅਜੇਹਾ ਪੁਲ ਹੈ ਜੋ ਦੋਜ਼ਖ (ਨਰਕ) ਦੀ ਅੱਗ ਉਪਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਧਾਰ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਵਾਲ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਬਾਰੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਕੰਢੇ ਅਤੇ ਸੂਲ ਲਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ। ਬਹਿਸ਼ਤ (ਸਵਰਗ) ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਇਸ ਉਤੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਫ਼ਰਕ

ਡਾ. ਰੰਜੂ ਸਿੰਘ

ਫ਼ਰਕ ਤਾਂ ਕੋਈ ਖਾਸ ਨਹੀਂ
ਤੇਰੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਿਚ…

ਜੇ ਤੂੰ ਸਾਉਣ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਪਾਣੀ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੋ ਅਖੀਆਂ ਦਾ,
ਇੰਨਾ ਖਾਰਾ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ
ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਤ੍ਰੇਹ ਨਾ ਬੁਝੇ…

ਜੇ ਤੂੰ ਮੌਸਮ ਹੈਂ ਬਹਾਰ ਦਾ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਂ ਪਤਝੜ ਦੀ ਰੁੱਤ
ਮੇਰੇ ਪਿਛੇ ਪਿਛੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਤੂੰ
ਭਾਂਵੇਂ ਰੁਖ ਨੇ ਮੇਰੇ ਰੁੰਡ-ਮੁੰਡ…

ਜੇ ਤੂੰ ਸੰਗੀਤ ਹੈ
ਸੁਰੀਲਾ ਕਿਸੇ ਵੰਝਲੀ ਦਾ,
ਤਾਂ ਗੀਤ ਮੈਂ ਬਿਰਹਾ ਦਾ,
ਵਸਲ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਗੂੜ੍ਹੀ ਹੈ
ਮੇਰੇ ਹਰ ਗੀਤ ਦੀ ਵੀ ਰੰਗਤ…

ਜੇ ਤੂੰ ਚਮਕੇਂ ਚੰਨ ਵਾਂਗਰ,
ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਚਕਵੀ ਦੀ ਤਕਣੀ ਰਖਾਂ,
ਤੈਨੂੰ ਵੇਖ ਵੇਖ ਕੇ ਜੀਵਾਂ
ਤੇ ਤੈਨੂ ਹੀ ਸੋਚਦੀ ਸੋਚਦੀ ਮਰ ਜਾਵਾਂ…

ਜੇ ਤੂੰ ਹੈ ਸ਼ਾਮ ਸੰਧੂਰੀ,
ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਂ ਰਾਤ ਕਜਲੀ,
ਜਿੰਨੀ ਬੀਤਦੀ ਮੈਂ ਜਾਵਾਂ,
ਓਹਨੀ ਹੀ ਹੋਰ ਗਾਹਿਰਾਵਾਂ…

ਜੇ ਤੂੰ ਹੈ ਸਾਉਣ ਦੀ ਠੰਢੀ 'ਵਾ,
ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਂ ਹਵਾ ਪੁਰੇ ਦੀ,
ਮੇਰੇ ਗਮਾਂ ਦੇ ਰੋਟ ਵੀ
ਤੰਦੂਰੀ ਹੋ ਗਏ ਇਹਦੇ ਸੇਕ ਵਿਚ..

ਜੇ ਤੂੰ ਪੁੰਨਿਆ ਦੀ ਰਾਤ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਮੱਸਿਆ ਪੋਹ ਮਾਘ ਦੀ,
ਠੰਢੀ ਸਰਦ ਹਨੇਰੀ ਧੁੰਦਲੀ,
ਕਿ ਰਾਹ ਵੀ ਕੋਈ ਨਾ ਥਿਆਏ…

ਜੇ ਤੂੰ ਕੋਈ ਬੁਲੰਦ ਅਰਸ਼ੀ ਇਮਾਰਤ,
ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਹਾਂ ਐਸਾ ਥੇਹ,
ਜੀਹਦੀ ਹਰ ਇੱਟ ਥੱਲੇ
ਕਈ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਹਨ ਉੱਕਰੀਆਂ…

ਜੇ ਤੂੰ ਹੈ ਬਸੰਤ ਦਾ ਪੀਲਾ ਫੁੱਲ,
ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਚੇਹਰਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਜ਼ਰਦ,
ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੇ ਵਟਨੇ 'ਚ
ਕਿਸੇ ਬੇਦਿਲੇ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਪਤਝੜ ਰਲਾ…

ਫ਼ਰਕ ਤਾਂ ਕੋਈ ਖਾਸ ਨਹੀਂ
ਤੇਰੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਿਚ…

THE GOLDEN WOMB

- Yayati Madan G Gandhi

(i)
I was there earlier than the heaven,
earlier than the earth;
the yeast of fecund waters,
my seed primeval conceived the gods.
 
Out of billowy deeps trekking out
in space-time infinite,
projecting worlds upon worlds
at various levels of manifestation,
the one indivisible essence,
the rhythm of seemingly fragmented words.
 
(ii)
The fair-winged being,
the sole light of intelligence,
the fire in seers and bards,
the self-emanating effulgence.
 
The bestower of cosmic intelligence,
the clarifier of marks of distinction
to separate and classify
various levels of being.
 
The mediator between gods and men,
the fire in the sun
that build up, destroys—
the moving flame in all things.
Giver of life to rocks and stones,
the demiurge of existence,
the fragrance of spring,
the order of perfection.
 
(iii)
Unfurl celestial waters,
weave the mosaic of space,
blow through the void
the breath.
 
As the one ineffable essence
running through specks and spheres,
the all-bounteous intelligence,
shapes the waters of space,
globes and galaxies,
and makes them dance to her tune.
 
(iv)
In appointed courses
firm-fixed by gravitational embrace
whirl and swirl
in depths celestial
the steps of dance
of the cosmic romance.
 
(v)
Under your direction
the whole show runs.
The womb primeval,
the mother to suns and moons.

(vi)
The golden womb
wherein everything has its being.
Gleans cosmos from chaos,
creates order in the world.
The Mother.
To your lap all return.
In the infinite roll of time
you fold the mystery sublime.
 
(vii)
The celestial virgin,
the womb of luminous space,
birthing universes of becoming.
 
The cosmic axis
of fathomless spheres,
the celestial matrix
shaping  countless creations.

हास्य-व्यंग्य - वन्दे श्वान भारतम

- पंडित सुरेश नीरव

मानव समाज में कुत्तों की हमेशा से पूछ रही है। ऐसा माना जाता है कि उसकी इस पूछ में सारा योगदान खुद उसकी पूंछ का ही रहा है। उसकी हिलती पूंछ देखकर बेचारे आदमी का भी मन पूंछ हिलाने को ललचा-ललचा जाता है। भले ही ईश्वर ने उसे कुत्ते की तरह पूंछ नहीं दी फिर भी वह अफसर के आगे पूंछ हिलाने का कठिन कारनामा कुत्तों की प्रेरणा लेकर कर ही डालता है। पूंछ हिलाने की कुत्तों की इस प्राचीन लोककला का मानव हमेशा से ही मुरीद रहा है। इसीलिए तो सतयुग से लेकर आज के लेटेस्ट कलियुग तक कुत्तों के रुतबे में एक मिलीमीटर की भी कमी नहीं आई है। जिन वेदों में द्विवेदी या त्रिवेदी की तो बात छोड़िए एक अदद किसी चतुर्वेदी को भी जगह नहीं मिल पाई उन पवित्र वेदों में एक नहीं बल्कि श्याम और शबिल नामक दो कुत्तों ने अपनी हाजरी दर्ज़ कराके साबित कर दिया कि कुत्तों के आगे आदमी की कोई हैसियत नहीं। आदमी से कुत्ता हमेशा ज्यादा प्रतिष्ठित रहा है। शायद इसलिए कि कुत्ता कभी चरित्रहीन नहीं होता है। और न केवल वो आदमी को अपराधी के घर तक पहुंचाता है बल्कि सोए हुए काल देवता मिस्टर यमराज को भी सिंसियरली जगाता है। अपराधी तक कुत्तों के पहुंचने की मौलिक प्रतिभा के आगे तब बड़ा धर्मसंकट खड़ा हो जाता है जब खुद अपराधी कुत्ते पाल लेते हैं और कुत्तों से सावधान की तख्ती अपने दरवाजे पर टांग देते हैं। सावधान तो आदमी को अपराधी से रहना चाहिए शरीफ कुत्तों से सावधान होने की क्या जरूरत होती है। हो सकता है यह बोर्ड मकान मालिक अपने चोर भाइयों को सावधान करने के लिए लगाते हों क्योंकि ऐसी मान्यता है कि कुत्ते चोरों पर ही भूंकते हैं। आखिक कुत्तों की भी तो कोई हैसियत होती है। गरज हो तो वे कुत्तों का मुंह चाटें। बहुत कम लोग जानते हैं कि श्रीराम के यंगर ब्रदर भरत कुत्तों के बड़े शौकीन थे। रामचंद्रजी कुत्तों- के शौकीन नहीं थे। कुत्तों की दुआओं से ही भरत अयोध्या के राजा बने और कुत्तों से बेरुखी के कारण ही राम को वनवास भोगना पड़ा। भगवान भैरों और दत्तात्रेय का श्वान प्रेम इंटरनेशनली जगजाहिर है। यह कुत्ते की ही दमखम थी कि वो अपने अकेले के इवविटेशन पर मालिक धर्मराज युधिष्ठिर को विद फेमली सशरीर स्वर्ग ले गया। अगर आदमी की इतनी औकात होती तो स्वर्ग से लात खाकर उसे त्रिशंकु नहीं बनना पड़ता। कलियुग में चंद्रमा से मामा के तमाम रिश्ते बनाकर भी आदमी चांद पर श्वानसुंदरी लायका से पहले नहीं जा पाया। गोरे-काले के मुद्दों पर जानवरों की तरह लड़ते हुए आदमी को कुत्तों से ट्यूशन पढ़कर नस्ली सदभाव का पाठ सीखना चाहिए। अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता कुत्तों का कुकरमूल संस्कार है। एक बार एक सिरफिरे एकलव्य ने तीर से एक श्वान का मुंह बंद कर अभिव्यक्ति पर सेंसरशिप लगाने की जघन्य हरकत की थी। इस उद्दंडता के दंडस्वरूप ही द्रोणाचार्य ने उसका अंगूठा कटवाकर कुत्तों के प्रति अपना सम्मान व्यक्त किया था। खुशी की बात है कि आजादी के बाद हमारे देश में कुत्तों- की इज्जत में माइंडब्लोइंग इजाफा हुआ है। कुत्तों के इस जलवो जलाल से कुंठित होकर राष्ट्रपशु शेरों और बाघों ने आत्म हत्याएं करली हैं और बचे-खुचों की सुपारी उठवाकर गीदड़ो ने हत्याएं करवा दी हैं। ताज्जुब नहीं कि संख्याबल के आधार पर कल कुत्तों को भारत देश का राष्ट्रीय पशु घोषित कर दिया जाए। हमें खुशी है कि भले ही हमारा न हो मगर अपने देश में कुत्तों का और इन त्रैलोकमान्य मान्यवर कुत्तों के कारण इस देश का भविष्य भरपूर उज्ज्वल है। कुत्ता होना ही बड़ी बात है अब इंडिया में। वंदे श्वान भारतम..।

जलाओ दिए पर रहे ध्यान इतना, अँधेरा धरा पर कहीं ना रह जाये" !

- देश दीपक मिश्रा

कसम "जगमगाते" चेहरों की भाई साब ! क्या "धमाकेदार" "वर्चुअल" दिवाली है इस बार ! जिसे देखो वही "इको फ्रेंडली" "धमाके" कर रहा है ! वो कहते है ना कि "कोई अंत नहीं है,.मुहब्बत के फ़साने का, सुनाता ही चला जा रहा है,जिसे जो "याद" आ रहा है" ! पटाखे,अनार,चरखी,फुलझड़ी "सब कुछ" तो है यहाँ पर...कोई "रामलीला मैदान" में जमा "चंदे" का "हिसाब" मांग रहा है तो कोई "कश्मीर" पर "बयान" दे रहा है ! वाह रे "मैग्सेसे" फूट डालने से पहले ही "करोड़ों" बच गए ! "अपनी-अपनी" "ढपली" पीटने कि "कोशिश" में "पानी" और "सपरेटा" अलग हो गए ! पुरानी कहावत है "कामयाबी" पा लेना "आसान" है मगर "पचाना" मुश्किल है ! "लक्ष्मीजी" की "सवारी" को "थ्री डी" "चश्मा" पहना देने से भी उसे "दिन" में "दिखाई" नहीं देगा ! कांग्रेस "हिसार" से नहीं "अमेठी" से जीतती है ! ये अलग बात है की "जनसेवा" के लिए "दोहरा" किराया वसूलना "जन-लोकपाल" के दायरे में नहीं आता है ! वैसे भी "नौ" दिन में "नौ" लाख चुकाना "आम आदमी" के "बस" की "बात" भी नहीं है ! वो जानता है की "लक्ष्मी पूजन" वो चाहे "नोयडा-पार्क" में करे या "तिहाड़-जेल" में, उसे तो "रालेगन-सिध्ही" के "प्रधान" की तरह "बैरंग" ही वापस आना है और "अगले" के "पैर" में "चप्पल" भी नहीं है जो "फेंक" कर "विरोध" तो जता ले ! वो तो "बेचारा" इसी में "खुश" है कि बड़े-बड़े "ग्लैमरस" चेहरे रोज़ उससे "वोटर" बनने कि "अपील" कर रहे है ! "मल्टी-नेशनल" कम्पनियां उसीके लिए "टी.वी." "फ्रिज" "एल.सी.डी." "कार" "मोबाईल" पर विशेष "ऑफर" दे रहे है ! वो रात नौ बजे "मास्टर शेफ" के बनते "लज़ीज़ व्यंजन" को "देख-देख" कर "मुग्ध" है और हाँ इस बार दिवाली पर "आम आदमी" खाली हाथ नहीं है...अग्निवेश,रामदेव,दिग्विजय,किरण,प्रशांत,केजरीवाल,शरद पवार,प्रणव......एक से बढ़कर एक "पटाखे" है,बीच-बीच में अडवाणी "फुलझड़ी" भी है ..मै भी पी.एम्....अब आप प्लीज़ त्योहारों के इस "सेलिब्रेशन" में "मनहूस" टाइप कि "पंक्तियाँ" ना सुनाने लगिएगा कि ..."सृजन है अधुरा,अगर विश्व में किसी भी द्वार पर है उदासी ! मनुजता नहीं पूर्ण तब तक,जब तक लहू के लिए भूमि प्यासी !चलेगा सदा नाश का खेल यूँ ही,भले ही दिवाली यहाँ रोज़ आये, जलाओ दिए पर रहे ध्यान इतना, अँधेरा धरा पर कहीं ना रह जाये" !!!! भूख,अभाव,गरीबी,लाचारी,महंगाई,आम आदमी,बेबसी..... "फारगेट इट"..."इफ यू कैन"....शुभ दीपावली !!!!!!!!!

ਮੈਂ ਬਣ'ਜਾਂ ਫੁੱਲ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ....

- ਹਰਮਨ ਜੀਤ

ਕਿੱਕਰ ਦਾ ਸੱਕ ਉੱਬਲੇ
ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮਜੀਠ ਦੀਆਂ..
ਇੱਕ ਚੁਟਕੀ ਸੂਹੇ ਖ਼ਾਬ ਦੀ
ਨਿੱਤ ਸੁਪਨੇ ਪੀਠਦੀਆਂ..
ਵਿੱਚ ਰੰਗਣ ਖੱਦਰ ਨੱਢੀਆਂ
ਤੇ ਡੁੱਲ੍ਹ ਡੁੱਲ੍ਹ ਪੈਂਦਾ ਚਾਅ..
ਵੇ ਅੱਕ ਦੇ ਕੂਲੇ ਫੰਭਿਆ
ਕਿਤੋਂ ਉਡਦਾ ਉਡਦਾ ਆ..
ਅੱਜ ਕੋਟਿ ਕਲੀ ਦਾ ਰੰਗ ਵੇ
ਤੇਰੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਦਿਆਂ ਚੜ੍ਹਾ..
ਵੇ ਪਿੰਜ ਤੁੰਬ ਸੰਗ ਸਲੀਕਿਆਂ
ਮੈਂ ਧਾਗਾ ਲਵਾਂ ਬਣਾਂ..
 
ਬਿਰਖ਼ ਨਿਵਾਈਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ
ਤੇ ਤੁਸਾਂ ਨਿਵਾਈ ਧੌਣ..
ਕਿ ਹੱਥ ਭਰੇਂਦੇ ਤੋਪਿਆਂ ਨੂੰ
ਬੁੱਲ੍ਹ ਤਾਂ ਛੋਂਹਦੇ ਗੌਣ..
ਇੱਕ ਉੱਡਣ ਤਿੱਤਰ ਖੰਭੀਆਂ
ਜੋ ਅੱਗ ਕਲੇਜੇ ਲੌਣ..
 
ਨੀਂ ਸੁੱਭਰ ਤੇ ਤਿਲ ਪੱਤਰਾ
ਹਾਏ ਨੀਲਕ,ਘੁੰਗਟ ਬਾਗ..
ਇੱਕ ਚੋਪ ਤਾਂ ਬੜੀ ਰੰਗੀਲੜੀ
ਇੱਕ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਜੜੀ ਛਮਾਸ..
ਇਹ ਸੱਭੇ ਨੀਂ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ
ਤਾਂ ਰੰਗੀ ਜਾਣ ਸਵਾਸ..
 
ਮੈਂ ਬਣ'ਜਾਂ ਫੁੱਲ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ
ਮੇਰਾ ਡਾਢਾ ਚਿੱਤ ਕਰੇ..
ਕੋਈ ਕੂਲੇ ਕੂਲੇ ਪੋਟਿਆਂ ਸੰਗ
ਤੋਪੇ ਆਣ ਭਰੇ..
ਮੇਰੇ ਸੱਭੇ ਦੁੱਖ ਹਰੇ....

ਉਹ ਨਾਂਅ

- ਅਮਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

ਉਂਝ ਉਹ ਨਾਂਅ ਹੈ ਤਾਂ ਸਹੀ ਕਿਤੇ
ਜੋ ਮੋਹ-ਖੋਰਾ ਸੰਬੋਧਨ ਬਣ
ਮੇਰੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਪੌਣ ਸੰਗ ਕਾਇਨਾਤ ਚ ਨਹੀਂ ਫੈਲਿਆ !
ਜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਇੰਝ ਤਾਂ ਕੀ ਏ
ਉਂਝ ਉਹ ਨਾਂਅ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ
ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਤਾਂ ਲੈਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ !
ਉਹ ਨਾਂਅ ਕਿ ਜਿਸਦਾ ਹਾਲੇ ਤੀਕ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ !
ਉਂਝ ਉਹ ਸਿਰਨਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਘਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਤਾਂ ਹੋਵੇਗਾ ਹੀ
ਕੀ ਹੋਇਆ ਜੇ ਉਸਨੂੰ ਮੇਰੀ ਕਲਮ ਨੇ ਚੁੰਮਣ ਵਾਂਗ
ਅੰਕਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿਸੇ ਖਤ ਦੀ ਹਿੱਕ ਤੇ ,
ਉਂਝ ਡਾਕੀਆ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਲੈ ਕੇ
ਉਸ ਸਿਰਨਾਵੇਂ ਦੇ ਖਤ ,
ਉਸ ਘਰ ਦੀਆਂ ਦਹਿਲੀਜ਼ਾਂ ਤੇ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਸੱਜ ਸੰਵਰ ਕੇ
ਉਂਝ ਬੈਠ ਤਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਇੱਕ ਉਡੀਕ ,
ਕੀ ਹੋਇਆ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਉਸ ਘਰ , ਉਸ ਗਲੀ ,ਉਸ ਸਹਿਰ ਦਾ !
ਉਂਝ ਤਾਂ ਘੁੱਗ ਵੱਸਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਮਾਣ-ਮੱਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ,
ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਕਿਤੇ ਤਾਂ ਜਿਉਂ ਰਿਹਾ ਹੈ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ
ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ ਚ ਮੇਲੀ ਬਣ ,
ਕੀ ਹੋਇਆ ਜੇ ਉਸਦੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ !
ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਸਾਹਮਣਿਓ ਲੰਘਦੀ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲੇ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਤੇ
ਹੁਣ ਵੀ ਵਰੇ ਛਿਮਾਹੀ ਵੇਖੇ ਨੇ ਮੈਂ ਸੱਜਰੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਦੇ ਜੁਗਨੂੰ ,
ਰਾਤ ਦੇ ਥੇਹ ਹਨੇਰੇ ਚ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੇ !
ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ
ਜਾਣੇ ਅਣਜਾਣੇ ਪਰਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਮੇਰਾ ਸਿਦਕ-ਮੇਰਾ ਇਸਕ !
ਜੇ ਉਸਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਜੁਗਨੂੰਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਨੇ
ਤਾਂ ਉਹ ਜਰੂਰ ਹੀ ਚੰਨ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ,
ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹੁਣ ਚੰਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕਹਾਂ ਕਿ-
ਆ ਮੇਰੇ ਵਿਹੜੇ ਉੱਤਰ ਆ !
ਮੈਂ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰਿੰਦਾ - ਉਹ ਸੁਪਨਿਆ ਦਾ ਮਾਲਕ !
ਉਹ ਜਿਸ ਅੰਬਰ ਦਾ ਚੰਨ - ਮੈਂ ਉਸ ਅੰਬਰ ਦਾ ਪਰਿੰਦਾ !
ਤੇ ਜੇ ਉਹ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਧਰਤ ਤੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਪੀਡਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਸਾਡਾ
ਕਿ ਸਾਡੀ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਧਰਤ ਹੈ !
ਉਂਝ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤੇ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਉਂਝ ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤੇ ਭਟਕਦਾ ਹਾਂ !

ਕਾਵਿ-ਸੰਗਰਹਿ “ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਜੰਗਲ” ਵਿੱਚੋਂ

ਗੁਸਤਾਖੀ ਮਾਫ਼ ਮੇਰੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ

- ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਜੱਜ

ਹੇ ਬੰਦੀ ਛੋੜ
ਮੈਂ ਭੁੱਲਣਹਾਰ ਹਾਂ,
ਗਰੀਬ ਹਾਂ,
ਲਾਚਾਰ ਹਾਂ,
ਕਿਸੇ  ਪਹਾੜੀ ਜਾਂ ਮੈਦਾਨੀ
ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਤਾਂ ਕੀ
ਮੇਰੇ  ਕੋਲ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੇ  ਵੀ
ਰਾਜ ਕਰਨ  ਦਾ ਹੱਕ ਨਾਂ ਹੈ
ਕਿਉਂਕਿ  ਇਹ ਹੱਕ ਵੀ
ਬੈੰਕ ਕੋਲ ਗਿਰਵੀ  ਹੈ
 
ਡਿਫਾਲਟਰ ਹਾਂ
ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੇਲ ਵਿਚ ਹਾਂ
ਮੇਰੇ ਘਰ ਅੱਜ ਦਿਵਾਲੀ ਨਹੀਂ
ਹਨੇਰਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ
ਮੇਰੇ ਲੇਖੀਂ ਮੁਕਤੀ ਨਾਂ ਹੈ
 
ਮੈਂ ਸਿਮਰਨ ਜੋ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸੱਕਿਆ
ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ
ਹੀ ਜੂਝਦਾ ਰਿਹਾ
ਹੱਥ ਕਾਰ ਵੱਲ ਤਾਂ ਰਿਹਾ
ਪਰ ਦਿਲ ਯਾਰ ਵੱਲ
ਵੇਖ  ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੱਕਿਆ
ਹੋਰ ਈ ਬੜੇ ਝਮੇਲੇ ਨੇ   
 
ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ
ਤੇਰੇ  ਚੋਲੇ ਵਿਚਲੀਆਂ
ਬਵਿੰਜਾ ਕਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ 
ਇੱਕ ਕਲੀ ਵੀ ਨਾਂ ਲਿਖੀ ਹੈ
 
ਕਦੇ ਕਦੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਨਾਨਕ ਦਾ ਗੱਦੀ  ਨਸ਼ੀਨ ਹੋ ਕੇ ਵੀ
ਤੂੰ ਇਸ ਵਾਰ ਲਾਲੋਆਂ ਦੇ
ਖੇਮੇ ਵਿਚ ਕਿਓਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਿਆ
 
ਗੁਸਤਾਖੀ ਮਾਫ਼ ਮੇਰੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਪਰ ਇਹ ਚੰਦਰੀ ਸੋਚ ਵੀ
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੇ ਕਦੇ
ਕਿਧਰ ਕਿਧਰ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀ  ਹੈ

ਵੈਰਾਗ

-ਗੁਰਮੀਤ ਸੰਧਾ

ਜਿਹਨਾਂ ਮਾਰੀ ਜਿੰਦੜੀ ਨੇ ਚਿੱਤ ਨੂੰ ਵੈਰਾਗ ਲਾਇਆ ,
ਅੱਜ ਵੇਖੇ ਗੈਰਾਂ  ਦੀਆਂ ਜੁਲਫਾਂ ਸੰਵਾਰਦੇ  |
 
ਮੱਲੋ ਮੱਲੀ ਭੈੜੀ ਜਿੰਦ ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਵਹਿਣ ਲੱਥੀ ,
ਟੁੱਟ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ਬੰਨ੍ਹ ਸਬਰ ਤੇ ਕਰਾਰ ਦੇ |
 
ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਜੇ ਵਫ਼ਾ ਦਾ ਲਿਬਾਸ ਪਾਉਂਦੇ ,
ਦਿਲ ਵਾਲੀ ਬਾਜ਼ੀ ਅਸੀਂ  ਇੰਜ ਤਾਂ ਨਾ ਹਾਰਦੇ |
 
ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਜਿਹੜੀ ਉਹਨੂੰ ਸਾਡਾ ਨਹੀਓਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੀ ,
ਸੋਚਾਂ ਵਾਲੇ ਮਹਿਲ ਅਸੀਂ ਢਾਹੁੰਦੇ ਤੇ ਉਸਾਰਦੇ |
 
ਕੇਹੀ ਇਹ ਪ੍ਰੀਤ ਜਦੋਂ ਘੜੀ ਮੁੜੀ ਨੈਣ ਤੇਰੇ ,
ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬਹਿ ਕੇ ਮੁੱਖ ਹੋਰ ਦਾ ਚਿਤਾਰਦੇ |
 
ਕਲੀ ਕਲੀ ਚੁੰਮਣੇ ਦੀ ਭੌਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਣ ਹੁੰਦੀ ,
ਟਿਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਹਿੰਦੇ ਕਦੇ ਵਿੱਚ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੇ |
 
ਫੁੱਲਾਂ ਵੱਟੇ ਦੇਈ ਜਾਵੇਂ  ਕੰਡੇ ਤੋਲ ਤੋਲ ਸਾਨੂੰ,
ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ  ਤੇਰੇ ਵੇ ਚਲਾਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਦੇ |
 
ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਵਟਾਉਣੇ ਹੁੰਦੇ ਲਾਲਾਂ ਦਾ ਵਣਜ ਚੰਨਾਂ ,
ਐਵੇਂ ਮਣ ਤੋਲ ਨਾ ਇਹ ਕੌਡ ਨਹੀਂ ਬਜ਼ਾਰ ਦੇ |
 
ਜਾਣੀ ਨਾ ਕਦਰ ਸਾਡੀ ਕਾਹਦਾ ਏਡਾ ਮਾਣ ਤੈਨੂੰ ,
ਭਰੇਂ ਨਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਅਸੀਂ ਕਦੋਂ ਦੇ ਪੁਕਾਰਦੇ |
 
ਮੱਥੇ ਤੇ ਤਿਊੜੀ ਕਸ ਵਿਹਨੈਂ ਸਾਡੇ ਨੈਣਾਂ ਵੱਲੇ
ਪੁਛਿਆ ਸਵਾਲ ਤੈਨੂੰ ਫੱਟ ਤੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦੇ |
 
ਪਾਰ ਨਾ ਉਤਾਰੇ ਜਿਹੜਾ ਕਾਹਦਾ ਉਹ ਮਲਾਹ ਹੁੰਦਾ ,
ਬੇੜੀ ਛੱਡ ਜਾਵੇ ਜੋ ਵਿਚਾਲੇ  ਮੰਝਧਾਰ ਦੇ |
 
ਕਾਹਦੀ ਓਹੋ ਲੱਗੀ ਜਿਹੜੀ ਤੋੜ ਨਾ ਚੜ੍ਹਾਈ ਚੰਨਾਂ ,
ਟੁੱਟੀ ਅਧ ਵਾਟੇ ਤੇ  ਸ਼ਰੀਕ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਦੇ |
 
ਹੁੰਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਂਗੂੰ  ਵਹਿਣ ਵੇ ਮੁਹੱਬਤਾਂ ਦੇ ,
ਬੱਝੇ ਨਹੀਓਂ ਰਹਿੰਦੇ ਭਾਵੇਂ ਲੱਖ ਬੰਨ੍ਹ ਮਾਰ ਦੇ |
 
ਤਾਂਘ ਬਿਨਾ ਉਪਜੇ ਨਾ ਪ੍ਰੇਮ ਕਣੀ ਸੁਹਣਿਆਂ  ਵੇ,
ਪ੍ਰੇਮ ਬਿਨ ਕਾਹਦਾ ਜੀਣਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ |
 
ਸਿਦਕ ਬਿਨ ਕਦੇ ਵਧੇ ਫੁੱਲੇ ਨਾ ਨਿਹੁੰ ਦੀ ਵੇਲ ,
ਲੱਖ ਸਾਉਣ ਵਰ੍ਹੇ ਨਾਲ ਮਿੱਠੜੀ  ਫੁਹਾਰ ਦੇ |
 
ਅੱਜ ਫੇਰ ਸੂਲਾਂ ਚ ਪਰੋਇਆ ਦਿਲ ਸਾਡੜਾ ਵੇ ,
ਝੂਠੇ ਪੈ ਗਏ ਫੇਰ ਵੇ ਵਕੀਲ ਇਕਰਾਰ ਦੇ |
 
ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਦੱਸ ਫਾਹੇ ਲੱਗੇ ਵੇ ਯਕੀਨ ਮੇਰਾ ,
ਕਿੰਨੀ ਵਾਰੀ ਅੱਲੇ ਫੱਟ ਕੱਜਾਂ ਇਤਬਾਰ ਦੇ |
 
ਕੰਤ ਤੋਂ ਵਿਹੂਣੀ ਨਾਰ ਸਿਰੋਂ ਨੰਗੀ ਆਖੀ ਜਾਵੇ ,
ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਸਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਨਾਲ ਜੀ ਭਤਾਰ ਦੇ |
 
ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੁੱਲੇ ਕੇਸਾਂ ,ਰੁੰਨੇ,  ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਨੈਣਾਂ ਸੰਗ ,
ਵਣ ਹੇਠਾਂ ਖੜੇ ਵਾਟਾਂ ਤੇਰੀਆਂ  ਨਿਹਾਰਦੇ |
 
ਸੱਭੇ ਦਰ ਛੋੜ ਅਸੀਂ ਆਏ ਤੇਰੇ ਦਰ ਚੰਨਾਂ ,
ਚਾੜ੍ਹ ਦੇ ਨਿਸ਼ੰਗ ਸੂਲੀ , ਸੀ ਨਹੀਂ ਉਚਾਰਦੇ |

ਸਬਰ ਪਿਆਲਾ ਪੀ ਓਹ ਯਾਰ / صبر پیالہ پی اوہ یار

- ਡਾ. ਲੋਕ ਰਾਜ / ڈا. لوک راج

ਕੀ ਤੋਂ ਹੋ ਗਿਆ ਕੀ ਓਹ ਯਾਰ
ਸਬਰ ਪਿਆਲਾ ਪੀ ਓਹ ਯਾਰ

ਜਦ ਵੀ ਏਧਰ ਫੇਰਾ ਪਾਵੀਂ
ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਤੁਰਿਆ ਜਾਵੀਂ
ਨਾ ਕੋਈ ਆਸ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਲਾਵੀਂ
ਕੀ ਪੁੱਤਰ ਕੀ ਧੀ ਓਹ ਯਾਰ

ਸ਼ਾਹ ਇਨਾਇਤ ਜੋ ਫਰਮਾਇਆ
ਇਧਰੋਂ ਪੁੱਟਿਆ ਓਧਰ ਲਾਇਆ
ਕਿਓਂ ਨਾ ਭੇਤ ਅਜੇ ਤਕ ਪਾਇਆ
ਕੀ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਓਹ ਯਾਰ

ਕੌਣ ਕਰੇ ਲੇਖੇ ਜਨਮਾਂ ਦੇ
ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਏ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ
ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲੇ ਨਾਲ ਸਮੇਂ ਦੇ
'ਹੈ' ਹੋ ਜਾਂਦਾ 'ਸੀ' ਓਹ ਯਾਰ

ਕੀ ਏ ਰਖਿਆ ਮਸਜਿਦ ਮੰਦਰ
ਹਰ ਕੋਈ ਬਣਦਾ ਆਪ ਸਿਕੰਦਰ
ਸਭ ਕੁਝ ਛੁਪਿਆ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ
ਓਧਰ ਪਾ ਝਾਤੀ ਓਹ ਯਾਰ

ਕੀ ਤੋਂ ਹੋ ਗਿਆ ਕੀ ਓਹ ਯਾਰ
ਸਬਰ ਪਿਆਲਾ ਪੀ ਓਹ ਯਾਰ

...........................................

کی توں ہو گیا کی اوہ یار
صبر پیالہ پی اوہ یار

جد وی ایدھر پھیرا پاویں
فرض نبھاؤندا تریا جاویں
نہ کوئی آس کسے توں لاویں
کی پتر کی دھی اوہ یار

شاہ عنایت جو فرمایا
ادھروں پٹیا اودھر لایا
کیوں نہ بھیت اجے تک پایا
کی تیری مرضی اوہ یار

کون کرے لیکھے جنماں دے
لنگھ جاندی اے آؤندے جاندے
سبھ کجھ بدلے نال سمیں دے
'ہے' ہو جاندا 'سی' اوہ یار

کی اے رکھیا مسجد مندر
ہر کوئی بندا آپ سکندر
سبھ کجھ چھپیا تیرے اندر
اودھر پا جھاتی اوہ یار

کی توں ہو گیا کی اوہ یار
صبر پیالہ پی اوہ یار

तुम कहाँ हो ?

- आशा पांडेय ओझा

तुम कहाँ हो ?
किरणों में रस घोलती तरंगो में
असंख्य तारों के विविध रंगों में
झुरमुट में अटके चाँद को निहारती
गीत भरे आंसू से प्रिय चरण पखारती
कहाँ ढूँढूं तुम कहाँ हो ?
 
हवा की लजीली खुनकियों में
किसी विरहनी की हिचकियों में
किसी बटोही की लोटती राह में
या उसकी राह ताकती निगाह में
ठहरी तुम कहाँ हो ?
 
कलेजे में इतनी ममता लेकर
इतनी संयुक्त क्षमता लेकर
कलियों सी कोमलता लेकर
अमृत घटों की मधुरता लेकर
रस सी घुलती तुम कहाँ हो?
 
पर कटे व्याकुल पांखी सी
झर-झर आंसू झरती आंखी सी
रात भर करवटों में जगी थकी रात सी
सूरज मिलन के प्रतीक्षा में बैठे प्रभात सी
छटपटाती तुम कहाँ हो ?
 
धुआं- धुआं सी क्यों उडती हो
मुझसे बिछड़ कर किससें जुड़ती हो
किस सीप का मोती बनने की चाह है तेरी
किन नयनों की ज्योति बनने की चाह है तेरी
वो कहाँ है और तुम कहाँ हो ?
 
किसको जितना चाहती हो खुद को हार के
किसके लिए पिरो रही फूल मनुहार के
खुद डूबना चाहती हो किसको तार के
किसके लिए सजे बोल अधरों पर प्यार के
बाट किसी की जोहती तुम कहाँ हो ?
 
किसके लिए है ये हिये की हलचल
किसके रूप पे हो गई इतनी पागल
ऐ-चातकी बता न कौन है तेरा बादल
कौन लायेगा तेरे लिए सतरंगी आँचल
ढूंढ़ती उसको तुम कहाँ हो?
 
मधुमय तेरे जीवन का कौन है मधु
ये बावली लहर बता कौन है तेरा सिन्धु
तुम किसकी हो यामिनी ,कौन है तुम्हारा इंदु
है किसके लिए बहकी नज़र अधर मृदु
समर्पित किसको तुम कहाँ हो ?
 
हिम की बाँह से बिछड़ी मंदाकिनी सी
साज के तारों से चटकी रागिनी सी
शशि की गोद से गिरती चाँदनी सी
माल्या से अलग हुई मलायीनी सी
तड़फती सी तुम कहाँ ?
 
जानती हो तेरा मन किसका है
जानती हो तेरा जीवन किसका है
भावों के सुमन संकलित हैं किसके वास्ते
श्रधा के कोमल सुमन मुकुलित हैं किसके वास्ते
न्यौछ्वर किसपे तुम कहाँ हो
 
किसें निरखती हो यूं निर्निमेष
किसको पाने को बदलती हो भेष
तेरे मरू जीवन का कुसुमित तरु है कौन
मन सरोवर की चारू तरंग है कौन
चाह में उसकी तुम कहाँ हो

पुस्तक “दो बूँद समुद्र के नाम” के “तुम कहाँ हो” के कुछ अंश

माया माया मन भरमाया

-राजीव जयस्वाल

माया माया
मन भरमाया
योग , ध्यान
कुछ काम ना आया
जब माया ने
तीर चलाया
माया माया
मन भरमाया |
 
मन को कभी
काम ने घेरा
राम नाम का
रस बिसराया
कोमल बदन
काजर नयन
प्रेम पाश फँस
मिथ्या प्रीत में
जन्म गँवाया
माया माया
मन भरमाया |
 
मन को कभी
रुपईया भाया
सुबह शाम
धन खूब कमाया
धर्म ना जाना
मर्म ना जाना
पैसा पैसा
पास में आया
अंत समय
जब चला बावरा
खाली हाथ
कुछ साथ ना जाया
माया माया
मन भरमाया |

आइनों ने नहीं सीखा..

- महिंदर रिश्म

किरण रौशनी की नज़र नहीं आती कहीं
सूरज हाथ में ले किधर चला गया है कोई
 
जख्म खुले हैं टीस भी बे-तरह सी उठती है
तीखे नश्तर फूलों में क्यों धर गया है कोई
 
सदायें लौटी हैं उस दर से बेआबरू हो कर
शायद परछाइयों ही से डर गया है कोई
 
मुहबत नहीं मोहताज मनसुई हवाओं की
इलज़ाम मौत का दूसरे पे धर गया है कोई
 
आइनों ने नहीं सीखा कुछ भी झूठ कहना
बीनाइओ में ही क्यों उतर गया है कोई

ਮੂੰਹ ਚੁੱਕ ਕੇ

- ਡਾ.ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੰਡਾ

“ਇਸ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਗੱਲਾਂ ਚ ਲਾਈ ਰੱਖੋ,ਇਹ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ,ਸਿਰ ਦੀ ਸੱਟ ਹੈ,ਸਮਝ ਗਏ ਨਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਹੋ…? ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਨੇ ਇਕੋ ਸਾਹ ਕਿਹਾ ਸੀ
“ਜੀ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ……?” ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ।
“ਬੱਸ ਇਸਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਪੁੱਛੀ ਜਾਉ ,ਮੈਂ ਆਇਆ ।” ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਹੋਰ ਮਰੀਜ਼ ਵੇਖਣ ਚਲੇ ਗਏ
ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਡਾਕਟਰ ਫੇਰ ਵਾਪਿਸ ਆ ਗਏ ਤੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ
“ਹਾਂ ਜੀ ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ ਜੀ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ………?”
“ਵਧੀਆ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਵਧੀਆ ਤੁਸੀਂ ਸੁਣਾਉ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ……..?” ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ
“ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਦੱਸੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਪੰਜਾਹ ਭੇਡਾਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਨੌਂ ਭੇਡਾਂ ਕਿਤੇ ਚਲੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕਿੰਨੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਬਚੀਆਂ……..?”
“ਹਾ ਹਾ ਹਾ ਹਾ…..?”ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਹੱਸੇ
“ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ ਹੱਸੋ ਨਹੀਂ ਦਸੋ…………..?” ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ
“ਹਾ ਹਾ ਹਾ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੇ ਹਾਸਾ ਆਈ ਜਾਂਦਾ,ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਚੱਕਰਾਂ ਚ ਪੈ ਗਏ ……?”
“ਹਾ ਹਾ ਹਾ ਦਸੋ ਫਿਰ …..?”
“ਕੋਈ ਵੀ ਭੇਡ ਨਹੀਂ ਬਚੀ ।“”ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ
“ਹਾ ਹਾ ਹਾ ਨਹੀਂ ਸਿੰਘ ਸਾਹਬ ਬਾਕੀ ਫੋਰਟੀ ਵੰਨ ਬਚੀਆਂ ।” ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ
“ਨਹੀਂ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਡਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਤਾ,ਜੇ ਇਕ ਭੇਡ ਮੂੰਹ ਚੁੱਕ ਕੇ ਤੁਰ ਪਈ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਭੇਡਾਂ ਵੀ ਉਹਦੇ ਮਗਰੇ ਮੂੰਹ ਚੁੱਕ ਕੇ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀਆਂ ਨੇ ਮੂੰਹ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇਹ ਭੇਡਾਂ ਦੀ ਭੇਡਚਾਲ ਹੈ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ।”ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਭੇਡਾਂ ਬਾਰੇ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਦਸ ਰਹੇ ਸਨ । ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਹੁਣ ਚੁਪ ਹੋ ਗਏ …

ਮੈਂ ਤੇ ਦੀਵਾ (Edited)

- ਗਗਨ ਬਰਾੜ

ਮੈਂ ਤੇ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਸਾਰੀ,
ਰਹੇ ਮੱਘਦੇ ਵਾਰੋ ਵਾਰੀ…
ਨਾ ਹੀ ਪਲਕ ਮੇਰੀ ਝਪਕੀ,
ਨਾ ਇਹਨੂੰ ਨੀਂਦ ਪਿਆਰੀ,
ਮੈਂ ਤੇ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਸਾਰੀ…

ਪੀੜ ਪਰਾਈ ਤੇ ਯਾਦਾਂ ਦੋਵੇਂ,
ਆ ਬੈਠੀਆਂ ਸੀ ਸਿਰਹਾਣੇ,
ਮੱਠੀ ਜਿਹੀ ਪੌਣ ‘ਚ ਰਲਕੇ,
ਨਿੱਘ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਸੀ ਮਾਣੇ,
ਜਦ ਕਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਡੂੰਘਾ,
ਮੈਨੂੰ ਜਾਵੇ ਛਮਕਾਂ ਮਾਰੀ,
ਮੈਂ ਤੇ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਸਾਰੀ…

ਰਾਤ ਦੇ ਖੂੰਜੇ ਮੈਂ ਬੈਠਾ ਤੇ,
ਦੀਵਾ ਓਢ ਕੇ ਮੇਰਾ ਪੱਲਾ,
ਹਿੰਝਾ ਸਿੱਟ ਕੇ ਠਾਰੀ ਜਾਵਾਂ
ਚੰਦਰੇ ਦਾ ਤੱਪਦਾ ਥੱਲਾ,
ਮੇਰੇ ਵੀ ਕਈ ਚਾਅ ਲੱਥੇ,
ਲਹੀ ਇਹਦੀ ਵੀ ਖੁਮਾਰੀ,
ਮੈਂ ਤੇ ਦੀਵਾ ਰਾਤ ਸਾਰੀ,
ਰਹੇ ਮੱਘਦੇ ਵਾਰੋ ਵਾਰੀ…

खाने की कीमत (लघुकथा)

- डा. अनिल यादव

आज डॉ.विवेक के बेटे डॉ.राजीव की शादी का रिसेप्शन है। शहर के लगभग सभी गणमान्य नामों को आमंत्रण है। सभी आयेंगे भी ऐसा ही विश्वास है। ऐसा इसलिए भी है क्योंकि डॉ.विवेक न केवल एक चिकित्सक हैं बल्कि राजनैतिक रसूख भी रखते हैं। उन्हें लोग एक तावदार डॉक्टर के रुप में भी देखते हैं। उनके बेटे ने भी एम.एस. करके पिताजी के साथ नाम करना शुरु कर दिया है। बहू भी डॉक्टर ढूंढी।
पार्टी शबाब पर थी। इसी बीच काउंटर के एक कोने में शोर सुनाई पड़ा। डी.जे. के शोर में भी आवाज साफ सुनाई पड़ रही थी। मारो स्स्साले को... हरामख़ोर है। मैं अपने को रोक नहीं पाया।
घटनास्थल पर पहुँचा तो देखा एक दस-बारह बरस के बच्चे को कई लोग लात-घूँसों से मार रहे थे। मुझे बताया गया कि यह लड़का खाना खा रहा था। डॉक्टर साहब के ठेकेदार साले ने पकड़ लिया। जब उन्होंने पीटना शुरु किया तो उनके साथ और भी हाथ उठ गये।
लड़का काफी रो रहा था। वह बता रहा था कि उसका भाई कॉफी काउंटर पर काम कर रहा है। वह उसी के साथ था। उसे उसके भाई के सामने लाया गया। डॉक्टर साहब के साले गरजे-
'क्यों बे! ये तेरा भाई है।'
'जी साहब'
'तो यह खाना खायेगा।'
'नहीं साहब'
'तेरे को पैसा नहीं मिलेगा क्या? तू इसे क्यों लाया? जानता है एक प्लेट की कीमत क्या है? छः सौ रुपये हैं। साले... अपनी अम्मा... बीबी... भाई-बहन सबको लाके खिला।' इतना कहकर उन्होंने दो झापड़ रसीद किये। 'कुत्तों... सूअर के औलादों... इसी तरह भीख माँगते रह जाओगे।'
कुछ लोगों ने हंगामा देखकर उनको रोकने की कोशिश की परंतु वो कहाँ मानने वाले। नॉन-स्टॉप गाली दिये जा रहे थे।
हंगामे के दौरान उन्होंने देखा विधायक जी आ गये हैं। लड़के को छोड़कर वे विधायक जी की तरफ मुड़ गये। विधायक जी को प्रणाम कर उन्होंने पूछा, 'और लोग कहाँ हैं विधायक जी।'
'गाड़ी में हैं' ,विधायक जी ने कहा।
'अरे सुक्खू! विधायक जी के सभी लोगों को भीतर खाने के लिए बुला ला।' इतना कहकर डॉक्टर साहब के साले ने विधायक जी के लिए प्लेट लगाना शुरु कर दिया। मार खाया बच्चा कॉफी टेबल के पास आँसू बहा रहा था। उसका भाई कॉफी बनाने में जुट गया। कभी वह कॉफी के भाप को देखता तो कभी अपने रोते भाई को। इसी बीच उसके आँख से टपके दो बूँद कॉफी मशीन पर गिरकर फना हो गये।

دیوالی / ਦੀਵਾਲ਼ੀ

- سکھدرشن دھالیوال

چلو اس دیوالی پر کرتے ہیں کچھ پیار سے بھری باتیں
کہ مہکنے لگیں پھر سے پھولوں کی ترہ یہ دن اور راتیں
ہواؤں میں بھر کر آسائش سمندر میں بھر دیں مٹھاس
کہ برسے ہر طرف پیار کی دھارا جب بھی ہوں برساتیں
پھولوں سے لپٹی ہویی تتلییوں کی ترہ ہوں سبی رشتے
کہیں فاصلوں میں ہی نہ الجھ جائیں دل سے دل کی باتیں
آؤ مٹا دیں دلوں سے دشمنی کا اندھیرا نورِ-دوستی سے
کہ شمس کی ترہ منور ہوں راہے-زندگی میں ملاکاتیں
کوئی پیار سے ہی نہ محروم رہِ جائے خانا-اے-دلا میں
خدا کی توفیق سے آؤ کریں عبادت میں پیار کی باتیں

آسائش : سکھ-چین ۔ شمس: سورجمنور: روشن، پرکاشمان ۔ توفیق : خدا دی رہبری

---------------------------------------------------------------------

- ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਚਲੋ ਇਸ ਦੀਵਾਲੀ ਪਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕੁਛ ਪਯਾਰ ਸੇ ਭਰੀ ਬਾਤੇ
ਕਿ ਮਹਿਕਨੇ ਲਗੇਂ ਫਿਰ ਸੇ ਫੂਲੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਯੇ ਦਿਨ ਔਰ ਰਾਤੇਂ
ਹਵਾਉਂ ਮੇਂ ਭਰ ਕਰ ਆਸਾਇਸ਼ ਸਮੰਦਰ ਮੇਂ ਭਰ ਦੇਂ ਮਿਠਾਸ
ਕਿ ਬਰਸੇ ਹਰ ਤਰਫ਼ ਪਯਾਰ ਕੀ ਧਾਰਾ ਜਬ ਭੀ ਹੋਂ ਬਰਸਾਤੇਂ
ਫੂਲੋਂ ਸੇ ਲਿਪਟੀ ਹੂਯੀ ਤਿਤਲੀਯੋਂ ਕੀ ਤਰਹ ਹੋਂ ਸਬੀ ਰਿਸ਼ਤੇ
ਕਹੀਂ ਫ਼ਾਸਲੋਂ ਮੇਂ ਹੀ ਨਾ ਉਲਝ ਜਾਏਂ ਦਿਲ ਸੇ ਦਿਲ ਕੀ ਬਾਤੇਂ
ਆਉ ਮਿਟਾ ਦੇਂ ਦਿਲੋਂ ਸੇ ਦੁਸ਼ਮਨੀ ਕਾ ਅੰਧੇਰਾ ਨੂਰੇ-ਦੋਸਤੀ ਸੇ
ਕਿ ਸ਼ਮਸ ਕੀ ਤਰਹ ਮੁਨੱਵਰ ਹੋਂ ਰਾਹੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੇਂ ਮੁਲਾਕਾਤੇਂ
ਕੋਈ ਪਯਾਰ ਸੇ ਹੀ ਨਾ ਮਹਿਰੂਮ ਰਹਿ ਜਾਏ ਖ਼ਾਨਾ-ਏ-ਦਿਲ ਮੇਂ
ਖ਼ੁਦਾ ਕੀ ਤੌਫ਼ੀਕ ਸੇ ਆਉ ਕਰੇਂ ਇਬਾਦਤ ਮੇਂ ਪਯਾਰ ਕੀ ਬਾਤੇਂ

ਆਸਾਇਸ਼ : ਸੁਖ-ਚੈਨ । ਸ਼ਮਸ: ਸੂਰਜ । ਮੁਨੱਵਰ: ਰੌਸ਼ਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ।
ਤੌਫ਼ੀਕ : ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਰਹਿਬਰੀ

 

आज

-वीरेन्द्र शर्मा 'योगी'

आँख मेरी नम नहीं है दिल मगर रोया है आज |
ऐसा लगता है के जैसे बहुत कुछ खोया है आज |

कल जो बोया था वो ही तो काटते हो आजकल,
और कल भी काटना है वो ही जो बोया है आज |
 
वो सुलाना चाहता है मुझ को गहरी नींद में,
मैं जगाना चाहता हूँ उस को जो सोया है आज |

जिस का दामन थाम के सीखा था चलना-बोलना,
अपने कांधे पे उसी की लाश को ढोया है आज |

दर्द का एहसास उस को 'योगी' अब होता नहीं,
कल तलक वो जागता था,हाँ मगर सोया है आज |

मैं कौन ?

- शरण कुमार लिंबाले
मूल मराठी से सूर्यनारायण रणसुभे द्वारा अनुवादित

यह तेजस्वी सूर्य किनके लिए ?
यह अनंत आकाश किनके लिए ?
यह विशाल जलाशय किनके लिए ?
यह विस्तृत देश किनके लिए ?
यह संसद, ये संविधान, ये लोग,
यह समाज, यह कानून किनके लिए ?
ये मनुष्य, मनुष्य लगते ही नहीं
खूंख़ार जानवरों के गिरोफ़ हैं ये,
मैं जी नहीं रहा हूँ रे यहां
सिर्फ़ मृत्यु को टाल रहा हूँ
क्षण-क्षण की मौत
पूरी ज़िन्दगी पर टँगी हुई ।
यह ज़िन्दगी भी क्या है ?
धधकती झोपड़ी में
जलते हुए जीने के लिए
मज़बूरी से की गई कोशिश !
मैं कौन ? मैं किनके लिए ?
गूँगी सत्ता, गूँगी जनता, गूँगी संस्कृति
गूँगे वेद, गूँगे शास्त्र, गूँगी मनुस्मृति ।

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ... (ਕੁਝ ਬੋਲੀਆਂ ) / (وگدی اے راوی... (کجھ بولیاں

- ਡਾ. ਲੋਕ ਰਾਜ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ ਵਿਚ ਫੁੱਲ ਵੇ ਗੁਲਾਬ ਦਾ
ਡੋਬਿਆ ਸਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਬੇੜਾ ਵੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟੀਆਂ ਗਨੇਰੀਆਂ
ਭੁੱਲੀਆਂ ਨਾ ਯਾਦਾਂ ਓ ਲਾਹੌਰ ਕਦੇ ਤੇਰੀਆਂ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ ਪਾਣੀ ਕੰਢੇ ਤੱਕ ਆ ਗਿਆ
ਚੌਧਰ ਦਾ ਭੁੱਖਾ ਲੀਕ ਵਾਘੇ ਵਾਲੀ ਪਾ ਗਿਆ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ ਵਿਚ ਪਰਨਾ ਨਿਚੋੜਿਆ
ਮਜ੍ਹਬਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਕੋਲੋਂ ਭਾਈ ਨੂੰ ਵਿਛੋੜਿਆ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ ਉੱਤੋਂ ਝੁੱਲੀਆਂ ਹਨੇਰੀਆਂ
ਛੁੱਟੀਆਂ ਲਾਹੌਰੋਂ ਅੰਬਰਸਰ ਦੀਆਂ ਫੇਰੀਆਂ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ, ਪਰ ਤਰਸੇ ਚਨਾਬ ਨੂੰ
ਲੱਗੀ ਕੋਈ ਨਿਗ੍ਹਾ ਬੜੀ ਚੰਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ

ਵਗਦੀ ਏ ਰਾਵੀ ਮੇਰਾ ਚੇਤਾ ਪਿਛੇ ਭੌਂ ਗਿਆ
ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪੁੰਜ ਇਹਦੇ ਪਾਣੀਆਂ 'ਚ ਸੌਂ ਗਿਆ

.....................................................................

ڈا. لوک راج -

وگدی اے راوی وچ پھلّ وے گلاب دا
ڈوبیا سیاستاں نے بیڑا وے پنجاب دا

وگدی اے راوی وچ سٹیاں گنیریاں
بھلیاں نہ یاداں او لاہور کدے تیریاں

وگدی اے راوی پانی کنڈھے تکّ آ گیا
چودھر دا بھکھا لیک واگھے والی پا گیا

وگدی اے راوی وچ پرنا نچوڑیا
مذہباں نے بھائی کولوں بھائی نوں وچھوڑیا

وگدی اے راوی اتوں جھلیاں ہنیریاں
چھٹیاں لاہوروں امبرسر دیاں پھیریاں

وگدی اے راوی، پر ترسے چناب نوں
لگی کوئی نگاہ بڑی چندری پنجاب نوں

وگدی اے راوی میرا چیتا پچھے بھوں گیا
شانتی دا پنج ایہدے پانیاں 'چ سوں گیا

ਉਹ ਕੁੜੀ

- ਗੁਰਮੀਤ ਸੰਧਾ

ਖਿੱਲਰੇ ਖਿੱਲਰੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ,
ਚੁੰਨੀ ਲੀਰੋ ਲੀਰ ਸੰਭਾਲੀ ,
ਮੋਢੇ  ਉੱਤੇ ਬਸਤਾ ਪਾਇਆ ,
ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਉਂਗਲੀ ਲਾਇਆ ,
ਤੁਰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਕੋਈ ਕੁੜੀ ,
ਹੁਣੇ ਗਲੀ ਦਾ ਮੋੜ ਮੁੜੀ |
ਉਹ ਕੁੜੀ ਜਿਸ ਦੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ
ਨਿੱਕੇ ਚਾਰ ਜਵਾਕ ਭੁਲਾ ਕੇ
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਕੂਟ ਚੜ੍ਹੀ |

ਓਸ ਕੁੜੀ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਅੱਗੇ
ਹਰ ਔਕੜ ਹੀ ਲਿਫਦੀ ਲੱਗੇ
ਤਿੰਨ ਛੋਟੇ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲੇ
ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲੇ
ਚੌੰਕਾ ਸਾਂਭੇ ,ਪਾਣੀ ਢੋਵੇ
ਨਿੱਕੜਿਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਵੇ
ਹੋਵੇ ਜੀਕਣ ਕੋਈ ਸਵਾਣੀ
ਸਿਰ ਤੇ ਚੁੰਨੀ ਅਧੋਰਾਣੀ
ਘਸਮੈਲੀ ਜਿਹੀ ਬੂਟੀਆਂ ਵਾਲੀ
ਰੁੱਖੇ ਵਾਲਾਂ ਸੰਗ ਸੰਭਾਲੀ
ਲਗਦੀ ਹੈ ਕੋਈ ਅਕਲ ਪੁੜੀ ,
ਸਿਧੀ ਤੇ ਅਨਭੋਲ ਕੁੜੀ |

ਅੱਧ  ਪਚੱਧੇ ਆਹਰ ਮੁਕਾ ਕੇ
ਤੁਰਦੀ ਬਸਤਾ ਫੱਟੀ ਚਾ ਕੇ
ਜਿੰਦਰਾ ਲਾ ਕੇ ਘਰ ਦੀ ਚਾਬੀ
ਚੁੰਨੀ ਦੇ ਲੜ ਬੰਨ੍ਹ ਸ਼ਤਾਬੀ
ਛੋਟੇ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ
ਆਵੇ ਤੁਰੀ ਅਦਾਵਾਂ ਨਾਲ
ਮਲਕ ਜਿਹੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਲੰਘੇ
ਲੇਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੌਰੀ ਮੰਗੇ
ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
ਆਪ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
ਹੋਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘ ਜਾਵੇ ਅੱਗੇ
ਤਦ ਉਹ ਬੜੀ ਪਿਆਰੀ ਲੱਗੇ
ਝਟਪਟ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਕੇ
ਨਿੱਕੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚੋਂ ਮੁਸਕਾ ਕੇ
ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਮੈਥੋਂ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੀ
ਢਕਣੇ ਖਾਤਰ  ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ
ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਵਲੋਂ ਥੁੜੀ ਥੁੜੀ
ਸਾਦੀ ਤੇ ਅਨਭੋਲ ਕੁੜੀ |

ਉਹ ਨਾ  ਉਚੀ ਉਚੀ ਹੱਸੇ
ਆਪਣੀ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸੇ
ਜਾਪਣ ਉਹਦੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਥੱਲੇ
ਤਰਦੇ ਕਈ ਸਵਾਲ ਅਵੱਲੇ
ਸਾਊ ਜਿਹੇ  ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਉੱਤੇ
ਚਾਅ ਉਹਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ ਸੁੱਤੇ
ਖੌਰੇ ਉਹਦੇ ਮਨ ਦਾ ਬਾਲ
ਤੋਟਾਂ ਦਾ ਨਾ ਕਰੇ ਖਿਆਲ
ਬੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਆਣਪ ਜਗਦੀ
ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦੀ
ਉਮਰਾ ਖਾਧੀ ਕੋਈ ਬੁੜ੍ਹੀ
ਉਹ ਸਿਧੀ ਅਨਭੋਲ ਕੁੜੀ |

ਅੱਜ ਵੀ ਜਦ ਉਹ ਚੇਤੇ ਆਵੇ
ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਈ ਚੁਭ ਜਾਵੇ |
ਚੁੰਨੀ ਦਾ ਲੜ ਚਾਬੀ ਵਾਲਾ
ਗਾਹੁੰਦਾ ਮੇਰਾ ਆਲ ਦੁਆਲਾ |
ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਵੀ  ਲਗਦੀ ਹੈ
ਜੀਕਣ ਮੋਹ ਦੀ ਨੈਂ ਵਗਦੀ ਹੈ
ਰੂਹ ਮੇਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਜੁੜੀ
ਉਹ ਸਾਦੀ ਅਨਭੋਲ ਕੁੜੀ ,
ਉਹ ਕੁੜੀ ਜਿਸਦੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ
ਨਿੱਕੇ ਚਾਰ ਜਵਾਕ ਭੁਲਾ ਕੇ
ਖਬਰੇ ਕਿਹੜੀ ਕੂਟ ਚੜ੍ਹੀ |

दुविधा (लुघकथा)

- डा. अनिल यादव

उसने अपने पापा को फोन किया। पूछा, ‘पापा एक बात करनी है। मेरे क्लीनिक में एक महिला आयी है। तीन बच्चों की माँ है। वह प्रेगनेंट है। छः महीने बीत चुके हैं। उसके साथ एक आदमी है लेकिन उसका पति नहीं है। विस्तार से पूछने पर गुस्सा जा रही है। अबॉर्शन करवाना चाहती है।’
‘लेकिन यह तो ख़तरनाक है। तुम उसे समझा दो कि मात्र तीन महीने की ही तो बात है। जैसे इतने दिन वैसे तीन महीने और।’
‘उसे मैंने समझाया लेकिन वो मान ही नहीं रही है। कहती है पाँच हजार ले लो और गिरा दो। कुछ और चाहिए तो बोलो। साथ वाला आदमी भी काफी आरजू-मिन्नतें कर रहा है।’
डॉ.सुनीता ने अपने पापा को विस्तार से बताते हुए आगे कहा, ‘पापा, मेरी समझ में नहीं आ रहा क्या करुँ।’
‘एक बात बताओ, ख़तरा कितना है?’
‘ख़तरा तो बहुत है।’
‘अच्छा उस महिला का दृष्टिकोण कैसा लगता है?’
‘रफ़ है। झुँझला कर बातें कर रही है जैसे मैं उसकी कर्जदार होऊँ।’
‘छोड़ दो, जाने दो, कह दो कि यह तुमसे नहीं होगा। या तुम जरा अपने पति से भी पूछ लो।’
‘मैंने पूछा था। उन्होंने कहा कि जैसा उचित समझो कर लो।’
‘तो ठीक है, मना कर दो। दुविधाग्रस्त मत होओ। पैसे की चिंता मत किया करो। इस कार्य से काफी बदनामी होती है।’
‘लेकिन पापा! मेरी दुविधा या धर्मसंकट कहीं और है। मैं सोचती हूँ कि इसने गलत तो किया ही है लेकिन लोकलाज के डर से यदि इसने कुछ कर लिया तो इसके तीनों बच्चों का क्या होगा? परिवार समाप्त नहीं हो जायेगा?’ फोन पर उसकी आवाज में कंपन होने लगा।
‘बेटा! इतना जज़्बाती ना बनो। ज़रा अपनी भी सोचो। यदि तुमने सफलतापूर्वक अबॉर्ट करा दिया तो सब कहेंगे कि इस तरह का गलत काम तुमने केवल चंद पैसे के लिए किया है और यदि उसके साथ कुछ हो गया तो उसके साथ के हीं लोग कहेंगे कि यदि ख़तरा था तो पहले हाथ हीं नहीं लगाना चाहिए था। बेटा! इस ख़तरनाक काम में न पड़ो और सीधे मना कर दो।’
शायद उसे पापा की बात समझ में आ गयी थी। उसने मोबाईल बंद किया लेकिन उसकी चाल में अभी भी दुविधा थी और उसकी आँखों के सामने तीन-तीन बच्चों की तस्वीर।

ਅਸੀਂ ਪਰਿੰਦੇ ਹੋ ਨਾ ਸਕੇ !

- ਅਮਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਲੋਚਦੇ ਰਹੇ
ਪਰਿੰਦੇ ਹੋਣਾ ,
ਪਰ ਅਫਸੋਸ
ਅਸੀਂ ਪਰਿੰਦੇ ਹੋ ਨਾ ਸਕੇ !

ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਉਂਝ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸੀ
ਪਰਿੰਦਿਆਂ ਵਾਲਾ ,
ਚੁੰਝ ਸੀ , ਖੰਭ ਸਨ , ਆਲ੍ਹਣੇ ਸਨ
ਤੇ ਪਿੰਜਰੇ ਵੀ ,
ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਅੰਬਰ ਵੀ ਸੀ
ਤੇ ਉਡਾਰੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੀ ,
ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ
ਅਸੀਂ ਪਰਿੰਦੇ ਹੋ ਨਾ ਸਕੇ !

ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਰੰਗ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਸੀ
ਤੇ ਨਸਲ ਦੀ ਵੀ ,
ਅਸੀਂ ਆਂਡੇ ਦਿੰਦੇ ਸਾਂ
ਬੱਚੇ ਵੀ ਕੱਢਦੇ ਸਾਂ
ਤੇ ਬੱਚੇ ਖੰਭ ਵੀ ਫੜਫੜਾਉਂਦੇ ਸਨ ,
ਪਰ ਉੱਡ ਨਾ ਅਸੀਂ ਸਕੇ ਕਦੇ
ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ !

ਇੱਕ ਉਡਾਰੀ ਦੀ ਅਸਮਰੱਥਾ ਨੇ
ਸਾਨੂੰ ਹੋਣ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰਿੰਦੇ !

ਅਸੀਂ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਦੇ ਬਨੇਰਿਆਂ ਤੋਂ
ਉਡਾਰੀ ਦੀ ਹਸਰਤ 'ਚ 
ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੈਦ ਹੋਏ
ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਪਿੰਜਰਿਆਂ 'ਚ
ਤੇ ਜਾਂ ਜਾ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਰਹੇ
ਸੋਨ-ਛੱਤਰੀਆਂ ਤੇ ,
ਅੰਬਰਾਂ ਦੀ ਨੀਲੱਤਣ ਦਾ ਪਾਸਾਰ
ਸਾਡੇ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ
ਸੁਪਨਾ ਹੀ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ !

ਅਸੀ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ
ਤੇ ਫਿਰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਤਾਬੀਰ ਲਈ ਤਰਸਦੇ
ਪਰਿੰਦੇ ਹੋ ਨਾ ਸਕੇ !

ਰੈਲੀ

- ਡਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੰਡਾ

ਇਲੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਨੇ । ਸਰਕਾਰਾਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਸ਼ੌਕਤ ਤੇ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਰੈਲ੍ਹੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ । ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇੱਕਠ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਮਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਦੂਸਰੀ ਸਟੇਟ ਚੋ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਹਾੜੀ ਤੇ ਰੈਲੀ ਲਈ ਰੈਲੀ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਸੀ ਬੱਸਾਂ,ਗੱਡੀਆਂ,ਟਰੇਨਾਂ ਭਰ ਭਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਨੇ । ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਨਸ਼ਾ ਪੱਤਾ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲਿਆ । ਇਹ ਦਿਹਾੜੀ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ । ਠਾਂਠਾਂ ਮਾਰਦਾ ਇਕੱਠ ਪੱਤ੍ਰਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਸੀ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਜਦੂਰ ਲਗਦੇ ਸਨ । ਰੈਲੀ ਵਰਕਰ ਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ
“ਤੁਹਾਡਾ ਮੁਖ ਮੁੱਦਾ ਕੀ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ….?”
“ਹੂੰ ਜੀ ਚਾਹ ਪੀਣੀ ਆ….।” ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਚ ਸੀ ।
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਚਾਹ ਤੇ ਲੰਗਰ ਦਾ ਠੇਕਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਟੱਰਕ ਚੋਂ ਕੋਇਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਲਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ
“ਭਾਈ ਸਾਹਬ ਕੋਇਲਿਆਂ ਦਾ ਟਰੱਕ ਭਰ ਕੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੀ ।”
“ਇਸ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ ………….?”ਪਤੱਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ
“ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਵਿਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਹੋ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪੱਖ ਚ ਆਏ ਹੋ ਇਹ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੇ ਇਹਨਾਂ ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਆਏ ਕੋਇਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਭੱਠੀ ਚ ਮੱਚਣਗੇ ।” ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ । ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸ਼ਾਇਦ ਸਰਕਾਰੂ ਚੈਨਲ ਬਰੇਕਿੰਗ ਨਿਊਜ਼ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸੀ ਤਿਲ ਸੁੱਟਣ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੀ ਰੈਲੀ ਰਹੀ ।ਰੈਲੀਆਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਅਖ਼ਬਾਰ ਭਰੇ ਪਏ ਸੀ ।

हर बंदा , रावण औ राम

- राजीव जयस्वाल

हर बंदे में
प्रेम भावना
हर बंदे में
प्रणय कामना
हर बंदे में
प्रभु बंदगी
हर बंदे में
है दरिंदगी |

हर बंदे में
एक कविता
हर बंदे में
एक रचियता
हर बंदे में
एक देवता
हर बंदे में
छिपा प्रेत सा |

हर बंदे में
छोटा सा बच्चा
हर बंदे में
आदम एक सच्चा
हर बंदे में
आकुल मन एक
हर बंदे में
रोगी तन एक |

हर बंदा
है गुण की ख़ान
हर बंदा
बोधिसत्व महान
हर बंदा
देवत्व स्वरूप
हर बंदा
कृतित्व अनूप |

हर बंदा
कोशिका का जाल
हर बंदा
परमाणु ख़ान
हर बंदा
एक जटिल शरीर
हर बंदा
है संत कबीर |

हर बंदा
पावन ज्यों गंग
हर बंदा
नीचा औ नंग
हर बंदा
रावण औ राम
हर बंदा
कन्स औ श्याम
हर बंदा
निपट बकवास
हर बंदा
है प्रभु निवास |

ਬੜਾ ਚਿਰ ਹੋਇਆ

- ਡਾ. ਰੰਜੂ ਸਿੰਘ

ਚਿਰ ਹੋਇਆ ਮਾਂ,ਬੜਾ ਹੀ ਚਿਰ ਹੋਇਆ,
ਤੇਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਤੇਰੇ ਹਥ ਚੁੰਮਿਆਂ,
ਚਿਰ ਹੋਇਆ ਮਾਂ,ਬੜਾ ਹੀ ਚਿਰ ਹੋਇਆ,

ਕਿੰਨੇ ਪਲ ਬੀਤੇ,ਕਿੰਨੇ ਮਹੀਨੇ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਯੁਗ,
ਪਰ ਅਜੇ ਤਕ ਕੋਈ ਕਦੇ ਮਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ,
ਜੋ ਲਿਖੀ ਸੀ ਮਾਂ ਮੈਂ ਬੜੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਦੇ ਨਾਲ,
ਓਹਦਾ ਹਰ ਹਰਫ਼ ਅੱਜ ਵਿਓਗੀ ਹੋਇਆ,
ਮੈਂ ਲਿਖਦੀ ਹਾਂ ਜਾਂਦੀ,ਪਰ ਇਹ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ,
ਮਾਂ,ਸਿਆਹੀ ਤਾਂ ਮੁੱਕ ਗਈ,ਪਰ ਅੰਤ ਨਾ ਹੋਇਆ,
ਇਹ ਅਧੂਰੀ ਦੀ ਅਧੂਰੀ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ,
ਮੇਰਾ ਪੂਰਾ ਸ਼ਬਦ-ਕੋਸ਼ ਵੀ ਖਾਲੀ ਹੋਇਆ,
ਤੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਇਹਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਤਾਂ ਸਹੀ,
ਮੇਰੇ ਗੀਤਾਂ ਨੇ ਦੱਸ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਕੀ ਖੋਇਆ,
ਮੇਰੀ ਹਰ ਕਵਿਤਾ ਲੱਗੇ ਮੈਨੂੰ ਤੀਰਥ ਵਰਗੀ,
ਇਹਦਾ ਹਰ ਅੱਖਰ ਮੈਂ ਦੁਧ ਨਾਲ ਧੋਇਆ,
ਤੈਨੂ ਦਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ,ਤੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,
ਇਸ ਦੇ ਹਰ ਲਫ਼ਜ਼ ਨੇ ਤੇਰੇ ਕਦਮਾਂ ਨੂੰ ਛੋਇਆ,
ਤੂੰ ਯਾਦ ਕਰ,ਤੂੰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਦੇ,
ਕੀ ਮੈਂ ਖੁਦ ਹੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹਾਂ,ਫੇਰ ਹੁਣ ਕੀ ਹੋਇਆ,
ਹਾਂ ਮੈਂ ਓਹੀ ਬਿਰਖ,ਜੀਹਦੀ ਛਾਂ ਲੱਗੇ ਠੰਡੀ,
ਪਰ ਇਸਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਤੂੰ ਆਪ ਕਦੇ ਸੀ ਬੋਇਆ,
ਮੇਰਿਆਂ ਪੱਤਿਆਂ ਨੇ ਕਿੰਨੀ ਖੜਖੜ ਵੀ ਲਾਈ,
ਇਸ ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਨੇ ਤੇਰਾ ਚੈਨ ਵੀ ਖੋਇਆ,
ਚੰਨ ਤੇਰੇ ਨੇ ਮਾਂ,ਬੜੀ ਚਾਨਣੀ ਫੈਲਾਈ,
ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਵੀ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਧੋਇਆ,
ਮੰਨਿਆ ਕੀ ਘੁੱਪ ਰਾਤਾਂ ਨੇ ਤੇਰੀ ਨੀਂਦ ਵੀ ਉਡਾਈ,
ਮੇਰੇ ਅਥਰੂਆਂ ਦਾ ਫੇਰ ਵੀ ਮਾਂ,ਹਿਸਾਬ ਨਾ ਹੋਇਆ,
ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ ਡੂੰਘਾਂ ਚੰਨ ਤੇ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚ,
ਹੁਣ ਸਾਗਰ ਹੈ ਸ਼ਾਂਤ ਪਰ ਤਾਰਾ ਹਰ ਰੋਇਆ,
ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਸਚ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲੈਦਾਂ,
ਤੇਰੇ ਨਿਘ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਾ ਖੋਇਆ,
ਜੋ ਹੋਇਆ ਸੀ ਮੈਂ ਸਭ ਤਕ਼ਦੀਰ ਤੇ ਮੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ,
ਚਲ ਕੀ ਹੋਇਆ,ਮਾਂ,ਫੇਰ ਕੀ ਹੋਇਆ,
ਤੂੰ ਲੱਗੇ ਮੈਨੂੰ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਬਾਲੜੀ ਵਰਗੀ,
ਤੇਰੀ ਹਰ ਜ਼ਿਦ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਜਿਗਰਾ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ,
ਵੇਖ,ਲੜਦੀ ਹਾਂ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕਲੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ,
ਸਚ ਦੱਸ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕਦੇ ਫ਼ਖਰ ਨਾ ਹੋਇਆ?

ਚਿਰ ਹੋਇਆ ਮਾਂ ਬੜਾ ਹੀ ਚਿਰ ਹੋਇਆ,
ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਤੇਰੇ ਹਥ ਚੁੰਮਿਆਂ,
ਚਿਰ ਹੋਇਆ ਮਾਂ ਬੜਾ ਹੀ ਚਿਰ ਹੋਇਆ

ਬਿੰਦੀ / بندی

ਬਿੰਦੀ ਬਿੰਦੀ ਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਆਖਦਾ ਹੈ ਹੁੰਦੀ ਜੱਗ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰ ਬਿੰਦੀ
ਇੱਕ ਅੱਗੇ ਬਿੰਦੀ ਦੂਜੀ ਪਿੱਛੇ ਬਿੰਦੀ ਬਿੰਦੀ ਬਿੰਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਚਕਾਰ ਬਿੰਦੀ
ਜਦੋਂ ਸੁੰਨ ਅਵਸਥਾ 'ਚ ਮਨ ਜਾਵੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ "ਠੰਡੀ ਠਾਰ" ਬਿੰਦੀ
ਰੌਲ਼ਾ ਜਦੋਂ ਵਿਚਾਰਾ ਦਾ ਆਣ ਪੈਂਦਾ ਲੱਗੇ ਜਿੰਦੜੀ ਨੂੰ "ਤੱਤੀ ਤਾਰ" ਬਿੰਦੀ
ਤੁਸੀ ਬਿੰਦੀਆਂ ਪਾਕੇ ਭੱਜ ਚੱਲੇ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ ਤੇ ਬਿੰਦੀਆਂ ਭਾਰ ਬਣੀਆਂ
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਲਗਦੇ ਇਹ ਤਾਂ ਬਿੰਦੀਆਂ ਸਮਝ ਲੋ ਖਾਰ ਬਣੀਆਂ

----------------------------------------------------------------------------------------

بندی بندی تے ہر کوئی آکھدا ہے ہندی جگّ دے وچّ ہزار بندی
اک اگے بندی دوجی پچھے بندی بندی بندی دے اک وچکار بندی
جدوں سنّ اوستھا 'چ من جاوے لگن لگّ پیندی "ٹھنڈی ٹھار" بدی
رولا جدوں وچارا دا آن پیندا لگے جندڑی نوں "تتی تار" بندی
تسی بندیاں پاکے بھجّ چلے ساڈی جند تے بندیاں بھار بنیاں
جہڑے شبد لکھدے پھلاں وانگ لگدے ایہہ تاں بندیاں سمجھ لو خار بنیاں

– ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਨਾਮ /   جسوندر سنگھ انام  

====================================================

ਅਰਥ ਹੀਣ ਨ੍ਹਾਂ ਬਿੰਦੀ ਨੂੰ ਆਖਿਓ ਜੀ
ਬਿੰਦੀ ਵਡੇ ਵਡੇ ਹੈ ਕਮਾਲ ਕਰਦੀ
ਲਫਜਾਂ ਬਾਹਦ ਲਗੇ ਗੱਲ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ
ਡਾਟ ਕਾਮ 'ਚ ਲਗ ਈ-ਮੇਲ ਬਣਦੀ
ਰੁਪੈ ਪੰਜਾਹ ਹੋਣ ਜੇ ਲੱਗੇ ਪੰਜਾਹ ਬਾਹਦ
ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਹ ਦੇ ਹੋਵੇ ਅਠਾਨੀ ਬਣਦੀ
ਇਕ ਇਕ ਬਿੰਦੀ 'ਚ ਹੈ ਬ੍ਰੇਹਮੰਡ ਜਾਣੋ
ਲੱਗੇ ਛੋਟੀ ਪਰ ਕੰਮ ਅਪਾਰ ਕਰਦੀ
ਬਿਨਾ ਬਿੰਦੀ ਦੇ ਗਣਿਤ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ
ਬਿੰਦੀ ਇਸ਼ਾਰੀਆ ਬਣ ਕੰਮ ਰਾਸ ਕਰਦੀ
ਬਣਕੇ ਸਿਗਨਲ ਹਰੀ ਤੇ ਲਾਲ ਬਿੰਦੀ
ਮੋਟਰ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈ ਰਾਹ ਦਸਦੀ
ਬਣਕੇ ਤਾਰਾ ਜੇ ਚਮਕੇ ਵਿਚ ਅਰਸ਼ੀਂ
ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਸਦੀ
ਲਖਾਂ ਬਿੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਇਕ ਫ਼ੋਟੋ
ਭੇਦ ਵਡਾ ਹੈ ਇਹ ਖੁਰਦਬੀਨ ਦਸਦੀ
'ਜੀਤ' ਭੇਦਾਂ ਦੀ ਭਰੀ ਹੈ ਹਰ ਬਿੰਦੀ
ਵੇਖੋ ਚੰਨ ਤੋਂ ਲਗੇਗੀ ਧਰਤ ਬਿੰਦੀ

----------------------------------------------------------------------------------------
ارتھ ہین نھاں بندی نوں آکھؤ جی
بندی وڈے وڈے ہے کمال کردی
لفظاں باہد لگے گلّ مکّ جاندی
ڈاٹ کام 'چ لگ ای-میل بندی
روپے پنجاہ ہون جے لگے پنجاہ باہد
پہلاں پنجاہ دے ہووے اٹھانی بندی
اک اک بندی 'چ ہے بریہمنڈ جانو
لگے چھوٹی پر کم اپار کردی
بنا بندی دے گنت نہی ہو سکدا
بندی اشاریہ بن کم راس کردی
بنکے سگنل ہری تے لال بندی
موٹر گڈیاں نوں ہے راہ دسدی
بنکے تارہ جے چمکے وچ عرشیں
ریگستان دے راہیاں نوں راہ دسدی
لکھاں بندیاں نال بندی اک فوٹو
بھید وڈا ہے ایہہ خودبین دسدی
'جیت' بھیداں دی بھری ہے ہر بندی
ویکھو چن توں لگیگی دھرت بندی

– ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀਤ / بکرمجیت سنگھ جیت

ਆਪਾਂ ਮਿਲੀਏ ਬੰਦੇ ਹੋ ਹੋ..

- ਹਰਮਨ ਜੀਤ

ਕਿਰਨਾਂ ਵਾਂਗਰ ਨੰਗੇ ਹੋ ਹੋ
ਇੱਕ ਅੰਗੇ ਇੱਕ ਰੰਗੇ ਹੋ ਹੋ..
ਪਾਵਨ ਜਮਨਾ ਗੰਗੇ ਹੋ ਹੋ
ਰਾਵੀ ਝਨਾਂ ਤਰੰਗੇ ਹੋ ਹੋ..
ਨਿੰਮ ਨਸੂੜੇ ਜੰਡੇ ਹੋ ਹੋ
ਗੁੰਦੇ ਫੁੱਲ ਕਦੰਬੇ ਹੋ ਹੋ..
ਬੇਰੀ ਸਾਹਿਬ ਕੰਡੇ ਹੋ ਹੋ..
ਗਿਰੀ ਗੋਵਰਧਨ ਕੰਗੇ ਹੋ ਹੋ..
ਸਰਪਾਂ ਮਣੀਆਂ ਚੰਦੇ ਹੋ ਹੋ
ਜਾਂ ਤਿੱਤਰ ਦੇ ਖੰਭੇ ਹੋ ਹੋ..
ਮੂਲ ਸਵਾਸ ਮੁਕੰਦੇ ਹੋ ਹੋ
ਜੋਤੀ ਰੂਪ ਜਲੰਦੇ ਹੋ ਹੋ..
ਨੀਰਾਂ ਤੁੱਲ ਵਗੰਦੇ ਹੋ ਹੋ
ਮਿੱਟੀ ਵਾਂਗ ਉਡੰਦੇ ਹੋ ਹੋ..
ਪੀੜਾਂ ਵੱਜਦੇ ਘੰਡੇ ਹੋ ਹੋ
ਅਗਨਕੁੰਟ ਪਰਚੰਡੇ ਹੋ ਹੋ..
ਕੋਰੇ ਸਾਫ਼ ਨਿਸੰਗੇ ਹੋ ਹੋ
ਏਕਨੂਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੇ ਹੋ ਹੋ..
ਹਰਿਚੰਦਨ ਦੇ ਫੰਭੇ ਹੋ ਹੋ
ਤੂੰ ਤੇ ਮੈਂ ਜਗਦੰਬੇ ਹੋ ਹੋ..
ਚੰਗੇ ਹੋ ਹੋ ਮੰਦੇ ਹੋ ਹੋ
ਆਪਾਂ ਮਿਲੀਏ ਬੰਦੇ ਹੋ ਹੋ..

ਸਹਿਮ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਦਾ

- ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਆਨੰਦ ਦੇ ਗ਼ਹਿਰੇ ਅਨੁਭਵ ਚੋਂ
ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਹੈ ਬਾਣੀ ਦਾ ਇਹ ਖ਼ਤ
ਜੀਹਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਚ
ਲਿਪਟੀ ਹੋਈ ਸੰਵੇਦਨਾ
ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ ਦਸਤਕ !
ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਸਮਿਆਂ 'ਚ
ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੁਰਤ ਤੋਂ
ਹਉਮੈਂ ਦੀ ਧੂੜ ਹਟਾਉ
ਜਿਸਮ ਵਿਚ
ਆਦਿ ਤੋਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਪਈ
ਚੇਤਨਾ ਤਾਈਂ ਜਗਾਉ
ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ ਆਪਣਾ ਸਫ਼ਰ
ਆਪਣੇ ਹੀ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ
ਕਿ ਹਰ ਪਲ ਹਰਿ ਰੰਗ ਬਿਖਰੇ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ

ਦਿਉ ਲਹੂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਰਵਾਨਗੀ
ਲਿਆਉ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਵਿਚ
ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਪਰਿਵਰਤਣ
ਤੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ
ਕਿ ਰੂਹ ਦੇ ਦਰਪਣ 'ਚੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਏ
ਇਸ਼ਟ ਦਾ ਸੁਰਖ਼ ਚਿਹਰਾ
ਤੇ ਮੁਕ ਜਾਏ ਦਰ-ਬ-ਦਰ ਦੀ ਭਟਕਣ !

ਕਿਸੇ ਚਮਤਕਾਰ ਦੀ ਆਸ ਵਿਚ
ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਅਰਥਹੀਣ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
ਸਰਦ ਲਹੂ 'ਚੋਂ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ
ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਖ਼ਾਬ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ
ਰੂਹ 'ਚ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਨਵੇਂ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ
ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਪਸਰਦਾ ਹੈ
ਭਰਮ ਦਾ ਅੰਧਕਾਰ |

ਬਸ ਇਹ ਤਾਂ ਇਕ ਸੋਚ ਵਿਚ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸਦੀਵੀ ਭਟਕਣ
ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ੋਰ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ
ਤੇ ਹਰ ਤਰਫ਼ ਸੁੰਗੜ ਰਹੇ
ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਵਹਾ ਰਹੀ ਹੈ ਦਰਦ ਭਰੇ ਅੱਥਰੂ
ਵਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ 'ਚੋਂ
ਖ਼ੁਸ਼ਗਵਾਰ ਮੌਸਮਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ
ਸਰਕ ਰਹੇ ਨੇ ਨਜ਼ਰਾਂ 'ਚੋਂ
ਵਾਰ ਵਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ
ਤੇ ਤੁਸੀਂ
ਕਿਸੇ ਦਸਤਕ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ
ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
ਸਹਿਮ ਦੀ ਕ਼ਬਰ ਵਿਚ ਦਫ਼ਨ
ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ

ਤੂੰ ਰੱਖੀਂ ਬਨ੍ਹੇਰੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੀਵਾ ਬਾਲ

-ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਨਾਮ (ਕੈਨੇਡਾ)

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਰਹੱਸਮਈ , ਅਤਿ ਖੁਸ਼ੀ , ਦੁਖਦਾਈ ਪਲ ਅਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਜ਼ੁਬਾਨ ਸਾਡਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਦਿਂਦੀ , ਸ਼ਬਦ ਸਾਥੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਜਾਂ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਰਾਹੀ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਵਿੱਛੜੇ ਸਾਥੀ ਮਿਲਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਬਜਾਇ ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਜੱਫੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਪਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਅਚਾਨਕ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਖਬਰ ਨਾਲ਼ , ਲਾਟਰੀ ਨਿੱਕਲ਼ਣ ਨਾਲ ਮਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਤਨ ਵੀ ਨੱਚ ਉਠਦਾ ਹੈ । ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਭੰਨਿਆ ਮਨੁੱਖ ਕੁਝ ਬੋਲਣ ਦੀ ਥਾਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਅੱਥਰੂ ਭਰ ਉਤਾਂਹ ਨੂੰ ਬਾਹਾ ਉਲਾਰਦਾ ਹੈ । ਪੁੱਤਰ ਦੀਆਂ ਬਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਲੈਣ ਲਈ ਮਾਂ ਪੁੱਤ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਪੀਂਦੀ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਕੋਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਨੁ ਲੰਬੀਆਂ ਅਸੀਸਾਂ ਦੇਵੇ , ਸ਼ਬਦ ਸੀਮਿਤ ਨੇ ਪਰ ਵੱਡੇ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਜਾਣਾ ਤੇ ਮਾਂ ਚਾਚੀ ਤਾਈ ਦਾ ਪਿਆਰ ਭਰਿਆ ਹੱਥ ਸਿਰ ਤੇ ਆ ਟਿਕਣਾ ਅਨੰਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ , ਮਨੋਕਾਮਨਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਵਰਤ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਇਸੇ ਕੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਤਹਿ ‘ਚੋਂ ਆਤਮਿਕ ਹੁਲਾਰੇ ਨਾਲ਼ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਉਠਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਨੱਚ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਦੁੱਖ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਅਗੰਮੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਇਸ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਸਗੋਂ ਅਸੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ, ਗਮੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰੀਕ ਹੋ ਕੇ ਖੁਸੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਜਾਂ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਬਣਨ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਦੇ ਹਾਂ । ਪਰ ਕੁਝ ਫੋਕਟ ਗੱਲਾਂ ਜਦੋਂ ਜਰੂਰੀ ਰਸਮ ਬਣਾਕੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਵਰਗ ਦੇ ਸਿਰ ਮੜ੍ਹ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਮਸਲਨ ਕਰਵਾ ਚੌਥ , ਮੜ੍ਹੀ ਮਸਾਣਾ ਦੀ ਪੂਜਾ , ਰੱਬ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਜਾਂ ਨਾ ਮੰਨਣ ਭਾਵ ਹਰ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਹੱਕ ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਧੜਾ ਬਣਾ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਮਸੀਹਾ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰ , ਰਸਮ , ਧਰਮ ਜਾਂ ਧੜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਬਣਾਕੇ ਬੈਠੇ ਲੋਕ ਆਪ ਸੁਧਰਨ ਜਾਂ ਨਾ ਸੁਧਰਨ ਪਰ ਦੂਜੇ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨ ਜਾਂ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸੜਦੇ ਕੁੜ੍ਹਦੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਅੰਤ ਸਮੇ ਕੋਝੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਣਿਆਈ ਮੌਤ ਦੇ ਚੁਰਾਹੇ ‘ਚ ਖੜਾ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ । ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਖਰੇਵੇਂ ਸਬੰਧੀ ਅਖਬਾਰਾ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਜੰਗ , ਰੋਸ ਮੁਜਾਹਰਿਆਂ , ਹੱਥੋ-ਪਾਈ , ਡਾਂਗੋ-ਸੋਟੀ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਨੋ-ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲੀ ਤੋਂ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਦੰਗੇ ਫਸਾਦ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ।

ਕੋਈ ਸਿਰਫਿਰਿਆ ਕੱਟੜ ਗਿਆਨਵਾਨ , ਮੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਢਾਹ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਮਟੀ ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਰਹੇ ਗਰੀਬ ਦੇ ਸਿਰ ਡਾਂਗ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ ਕਿ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਜੋ ਵਿਚਾਰਾ ਦੀ ਮੜ੍ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਣੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਢਹੁਣਾ ਹੈ । ਗਿਆਨ ਵੀ ਡਾਂਗ ਤੇ ਪਰੋਸ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਨੂੰ ਡਾਂਗ ਦੀ ਹੁੱਝ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕਹੇ ‘ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲ਼ ਉਏ’ ਤਾਂ ਅਗਲਾ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲਣ ਨਾਲੋ ਡੁੱਬ ਕੇ ਮਰਨਾ ਪੁੰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਿਰਫ ਹਉਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਉਣ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਸੌ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖੁਆ ਕੇ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦਾ “ਫੋਟੋ ਸਮੇਤ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ” ਦੇਣਾ ਇਸ ਦੀ ਸੱਜਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਰਾਜਨੀਤਕ ਧੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰੂ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਧੜੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਨਾ ਕੋ ਬੈਰੀ ਨਹੀਂ ਬੇਗਾਨਾ ਦਾ ਉਪਦੇਸ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦੇ ਦੋ ਧਰਮ ਸਥਾਨਾ ਦਾ ਆਪਸੀ ਕਾਟੋ ਕਲੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਦੀ ਥਾਂ ਈਰਖਾ ਨਾਲ਼ ਝੋਲੀਆਂ ਭਰਦਾ ਹੈ । ਢੱਠੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ।

ਸਾਲ ਵਿਚ ਵੀਹ ਵਾਰ ਜਾਗਰਤੀ ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਵੰਡਣ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਵਿਖਾਉਣ ਬਹਾਨੇ ਦਸ-ਦਸ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੇ ਜਲੂਸਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਤੇਲ ਫੂਕਣ ਤੇ ਰਸਤੇ ਰੋਕ ਕੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਣਿਆਈ ਮੌਤ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾ ਉਹੀ ਪੈਸਾ ਸੌ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨਰੋਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੇ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਫ ਮਨ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਨਾਲ਼ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਨਰੜਣ ਦੀ ਥਾਂ ਚੰਗਾ ਮਾੜਾ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ ਜੇ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੱਫਣ ਅਤੇ ਭਾਈ ਨੂੰ ਅਰਦਾਸ ਭੇਟਾ ਦੇਣ ਲਈ ਚੰਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਨਾਲੋ ਉਹਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਭੈਣ ਦਾ ਸਿਰ ਢਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ । ਡੂੰਘੀ ਖੱਡ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਾੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਆਪੇ ਰਾਹ ਬਦਲ ਲੈਣਗੇ । ਖਾਈ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਪਰ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਦੇ ਹੱਥ ਰੱਸਾ ਫੜਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ ।