ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ / صفت-صالاح

- ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਪਰਮਗੁਰੁ ਪੁਰਨੂਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਰਹਿਮਤਾਂ ਭਰਪੂਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਯਾਰ ਬਖ਼ਸ਼ਨਹਾਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਆਪ ਕਿਰਪਾਧਾਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਦਿਲਨਸ਼ੀਂ ਦਿਲਦਾਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦਾਤਾਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਵਕ਼ਤ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਰੂਹ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਹਰਿ ਨਜ਼ਰ ਹਰਿ ਰੂਪ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਆਨੂਪ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਪਾਕ ਦਿਲ ਮਸਕੀਨ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਮੁਸ਼ਤਹਰ ਪਰਬੀਨ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਸਰਵਰੇ ਜਾਹਾਨ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਰਹਿਮਦਿਲ ਰਹਮਾਨ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

ਦਰਦੇ ਦਿਲ ਅਕਸੀਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।
ਰਹਨੁਮਾ ਦਿਲਗੀਰ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ।

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

- سکھدرشن دھالیوال

پرمگرُ پرنور گرُ گوبند سنگھ ۔
رحمتاں بھرپور گرُ گوبند سنگھ ۔

یار بخشنہار گرُ گوبند سنگھ ۔
آپ کرپادھار گرُ گوبند سنگھ ۔

دلنشیں دلدار گرُ گوبند سنگھ ۔
شہنشاہ داتار گرُ گوبند سنگھ ۔

وکت دی آواز گرُ گوبند سنگھ ۔
روح دی پرواز گرُ گوبند سنگھ ۔

ہرِ نظر ہرِ روپ گرُ گوبند سنگھ ۔
پاتشاہ آنوپ گرُ گوبند سنگھ ۔

پاک دل مسکین گرُ گوبند سنگھ ۔
مشتہر پربین گرُ گوبند سنگھ ۔

سرورے جاہان گرُ گوبند سنگھ ۔
رہمدل رحمن گرُ گوبند سنگھ ۔

دردے دل اکسیر گرُ گوبند سنگھ ۔
رہنما دلگیر گرُ گوبند سنگھ ۔

धन गुरु गोबिंद सिंघ

- राजीव जयसवाल (संपादक द्वारा संपादन सहित)

धन गुरु गोबिंद सिंघ
धन धन गुरु गोबिंद सिंघ
मां गुज़री के लाल
गुरु गोबिंद सिंघ
दुष्ट कर्म के काल
गुरु गोबिंद सिंघ
ख़ालसा के सृष्टा
गुरु गोबिंद सिंघ
नवयुग के दृष्टा
गुरु गोबिंद सिंघ
धन गुरु गोबिंद सिंघ
धन धन गुरु गोबिंद सिंघ |

वारे चारों लाल
गुरु गोबिंद सिंघ
हर हाल खुशहाल
गुरु गोबिंद सिंघ
धर्म के रक्षक
गुरु गोबिंद सिंघ
पाप के भक्षक
गुरु गोबिंद सिंघ
धन गुरु गोबिंद सिंघ
धन धन गुरु गोबिंद सिंघ |

तुम पे हम को नाज़
गुरु गोबिंद सिंघ
धर्म के सरताज
गुरु गोबिंद सिंघ
गृहस्थ में योगी
गुरु गोबिंद सिंघ
लेखनी के धनी
गुरु गोबिंद सिंघ
धन गोबिंद सिंघ
धन धन गुरु गोबिंद सिंघ |

युग प्रवर्तक संत
गुरु गोबिंद सिंघ
पूर्ण किया गुरु ग्रंथ
गुरु गोबिंद सिंघ
हे पिता दश्मेश
गुरु गोबिंद सिंघ
संत सिपाही वेश
गुरु गोबिंद सिंघ
धन गुरु गोबिंद सिंघ
धन धन गुरु गोबिंद सिंघ |

अपना एक मुकाम बनायेंगे

- ज्योति डांग

बोलता हर कोई
क्या मुझे मिला
देश ने क्या दिया
नेताओं ने देश का
बेडा गर्क किया
सोचा कभी हमने
क्या देश के लिए
किया
क्या कुछ भी दे पाये
देश को ?
खोये रहे खुद को
पाने के लिए
खुद की पहचान
बनाने के लिए
कोई ऐसा काम
किया
क्या शहीदों को कभी
याद किया ?
क्या कभी खुद से आँख
मिला पाओगे ?
क्या देश को क्या सम्मान
दिला पाओगे ?
लड़ते रहते हैं
अपने स्वार्थ खातिर
देश को बाँटने खातिर
क्यों ?
आओ मिल कर
एक कसम खायें
गरीबी ,भुखमरी
भ्रष्टाचार,बेरोज़गारी
से देश को मुक्त करायेंगे
अपना एक मुकाम
बनायेंगे |

मेरा मेरा

- बिक्रमजीत सिंघ जीत

मेरा मेरा करके बन्दे, तूनें आयू समस्त गुज़ारी
प्रभु भक्ति व् जन की सेवा, कदापि न ह्रदय धारी

उलझा माया जाल में इतना, मूल गया तू भूल
भुला के सच्चे साईं को, रहा मोह ममता में झूल

संयोगवश हैं पाये तूनें, यह बहन भाई सन्बन्धी
साथ तेरा न देगा कोई, टूटी जब श्वासों की सँधी

टूटे किसी घड़े से जैसे, रहे रिसता टिप टिप पाणी
वैसे ही श्वासों की पूँजी, जाये घटती हर पल प्राणी

व्यर्थ गवा न समय "जीत"तूँ, सत्य मार्ग अपनाले
श्वास आगामी आये न आये, महिमां प्रभु की गा ले

हो सुचेत कर आत्ममंथन, दिव्य ज्योत तू पाएगा
सफ़ल व् खुश्मय जीवन होगा, अंत पर्मपद पाएगा

सुख क्या, दुख क्या

- राजीव जायसवाल

सुख क्या है
दुख क्या है
मन की अवस्था है
सुख सोचा तो
सुख है
दुख सोचा तो
दुख है |

कभी हंसता है
कभी रोता है
खुशी से नाचता
ना फूला समाता है
नगाड़े ढोल बजवा कर
बड़े उत्सव मनाता है
सजी घोड़ी पे चढ़ता है
दुल्हनिया घर को लाता है |

कभी छाती उदासी है
घटा भी गम की छाती है
कभी दौलत निकलती है
कभी शोहरत फिसलती है
कभी इज़्ज़त नहीं रहती
तबाही साथ चलती है |
ना साथी साथ देते हैं
सभी बच कर निकलते हैं |
 
बहाने लाख होते हैं
कभी हँसने के, रोने के
समंदर आँसुओं से भर
खुदी को खुद डुबाने के |
 
जो सुख हो तो
ना पागल हो
जो दुख हो तो
दुखी ना हो
समन्व्य सुख से ,दुख से कर
रजा में उस की राज़ी हो
प्रभु की बंदगी को कर
ना सुख होगा, ना दुख होगा
ख़त्म सारा भ्रम होगा |
ख़त्म सारा भ्रम होगा |

ਗ਼ਜ਼ਲ / غزل

- ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਨਿਗ੍ਹਾ ਮੇਰੀ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਕੋਈ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਦੇ
ਮਿਲੇ ਸਾਹਿਲ ਮੇਰੇ ਵੀ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਐਸੀ ਦੁਆ ਦੇ ਦੇ

ਉਤਾਰਾਂਗਾ ਮੈਂ ਕੀਮਤ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਕਰਕੇ ਅਦਾ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ
ਸਿਦਕ ਮੇਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰ ਰੁਹਾਨੀ ਆਸਥਾ ਦੇ ਦੇ

ਸਮਾ ਜਾਏ ਨਿਗ੍ਹਾ ਵਿਚ ਮਹਿਰਮਾਂ ਬਸ ਤੇਰਾ ਹੀ ਜਲਵਾ
ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ 'ਚ ਉੱਗੀ ਰੀਝ ਨੂੰ ਐਸੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਦੇ ਦੇ

ਮਿਟਾ ਕੇ ਅਪਣੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹੋਜਾਂ ਜਜ਼ਬ ਤੇਰੇ ਵਿਚ
ਵਫ਼ਾ ਮੇਰੀ ਨੂੰ ਕਰ ਨਿਸਬਤ ਅਤਾ ਅਪਣੀ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਦੇ

ਰਹਾਂ ਸਜਦੇ 'ਚ ਝੁਕਿਆ ਮੈਂ ਸਦਾ ਹੀ ਐ ਮੇਰੇ ਮੌਲਾ
ਇਬਾਦਤ ਵਿਚ ਝੁਕੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਰ ਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਦੇ ਦੇ

ਬਣੇ ਜੋ ਆਈਨਾ ਇਕ ਦਿਨ ਸਮੇਂ ਦਾ ਇਹ ਗ਼ਜ਼ਲ ਤੇਰੀ
ਮੁਹੱਬਤ ਭਰ ਕੇ ਇਸ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਇਲ ਦੀ ਸਦਾ ਦੇ ਦੇ

ਰਹੇਗਾ ਉਮਰ ਭਰ ਨਚਦਾ ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਤੇਰਾ 'ਦਰਸ਼ਨ'
ਬਣਾ ਜੋਗੀ ਤੂੰ ਇਸ ਖ਼ਾਦਿਮ ਨੂੰ ਨੱਚਣ ਦੀ ਅਦਾ ਦੇ ਦੇ

ਆਸਥਾ: ਨਿਸ਼ਚਾ, ਭਰੋਸਾ
ਨਿਸਬਤ: ਲਗਾਉ, ਨੇੜੇ ਦਾ ਸਬੰਧ
ਅਤਾ: ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼
ਖ਼ਾਦਿਮ: ਖ਼ਿਦਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

سکھدرشن دھالیوال -

نگاہ میری نوں اپنے عشقَ دی کوئی رضا دے دے
ملے ساحل میرے وی پیار نوں ایسی دعا دے دے

اتارانگا میں قیمت عشقَ دی کرکے ادا خود نوں
صدق میرا پوتر کر رہانی آستھا دے دے

سما جائے نگاہ وچ محرماں بس تیرا ہی جلوا
میرے سینے 'چ اگی ریجھ نوں ایسی نگاہ دے دے

مٹا کے اپنی ہستی نوں میں ہوجاں جذب تیرے وچ
وفا میری نوں کر نسبت عطا اپنی رضا دے دے

رہاں سجدے 'چ جھکیا میں سدا ہی اے میرے مولٰی
عبادت وچ جھکے درویش نوں در تے جگہ دے دے

بنے جو آئینہ اک دن سمیں دا ایہہ غزل تیری
محبت بھر کے اس وچ اس نوں کوئل دی سدا دے دے

رہے گا عمر بھر نچدا تیرے در تے تیرا 'درشن'
بنا جوگی توں اس خادم نوں نچن دی ادا دے دے

मनुष्य तो अस्तित्व की पहचान है

- अरविंद योगी

अस्तित्व के आकाश में ,मनुष्य बादल की एक छाया
जी भर बरसा चला गया, जाने फिर वो कहाँ गया ?
सपनो के फसल उगाया, कर्म वृक्ष से फल को खाया
अस्तित्व में खुद को पाया, अस्तित्व को मनुष्य बनाया
परिवर्तन का एहसास कराया,अस्तित्व की पहचान बताया
अस्तित्व-मनुष्य में पावन रिश्ता है,मनुष्य अस्तित्व का फरिस्ता है!
अस्तित्व के सागर में जीवन के गागर से,
एक उफनाती नदी सा खोकर मनुष्य प्यार से,
एहसासों की गहराई में मनुष्य बन उतरता है,
मुस्कराता हुआ लहर बन फिर चमकता है ,
हँसता है,हँसता है, कभी रोता है, रुलाता है ,
अस्तित्व में मनुष्य है, मनुष्य में अस्तित्व है,
अनंत अस्तित्व की अनुपम कृति है मनुष्य ,
अस्तित्व चित्रकार है ,मनुष्य उसका चरित्र है,
अस्तित्व की रचना में, मनुष्य सर्वोत्तम चित्र है ,
सारे रंग भरे हैं मनुष्य में, अनंत अस्तित्व के!
मनुष्य अस्तित्व के आकाश में उन्मुक्त उडान भरने लगा
मनुष्य बदलने लगा,अस्तित्व से भटकने लगा,
संधि कम विग्रह अधिक अब ,मनुष्य में अस्तित्व से ,
मनुष्य और अस्तित्व का अटूट सम्बन्ध ,
आज फिर मनुष्य को समझाना होगा ,
अस्तित्व बन किसी मनुष्य को आना होगा ,
अस्तित्व ईश्वर है , मनुष्य जिसकी संतान है ,
मनुष्य में खुदा है , मनुष्य में भगवान है ,
अस्तित्व से ही मनुष्य बना महान है ,
*योगी* मनुष्य तो अस्तित्व की पहचान है !

यह कविता क्यों ? मनुष्य और अस्तित्व का अन्तः सम्बन्ध जितना ही सरल है उतना ही जटिल और रहस्यमय भी है बशर्ते मनुष्य खुद को पहचाने क्योंकि सम्पूर्ण श्रृष्टि के अस्तित्व में मनुष्य सर्वोत्तम सजीव कृति है! मनुष्य में ही अस्तित्व का रूप सत्यम है,शिवम् है, सुन्दरम है !

ਇਕ ਖ਼ਤ ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ / اک خط محلاں دے ناں

- ਡਾ. ਰੰਜੂ ਸਿੰਘ

ਮੁੜ ਕੇ ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਮਹਿਲਾਂ 'ਚ ਪੈਰ ਨਾ ਧਰਾਂਗੀ,
ਇਕ ਵਾਰੀ ਬੜਾ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹੀਓ ਸੌਂਹ ਖਾਈ ਸੀ,
ਇਕ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸੱਚੀ ਆਵਾਜ਼,
ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੰਨਾ ਨਾਲ ਜਾ ਟਕਰਾਈ ਸੀ,

ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਮੇਰੇ ਵਜੂਦ ਦਾ ਹਰ ਹਿੱਸਾ,
ਇਹਨਾ ਹੀ ਮਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁਲੰਦ ਛਤਾਂ ਥੱਲੇ,
ਹੁਣ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਤੇ ਕੋਈ ਮੇਹਰਬਾਨੀ ਨਾ ਕਰੀਂ,
ਕਿਉਂ ਜੁ ਹਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋਰਨਾ ਬੋਝਾਂ ਥੱਲੇ,

ਤੂੰ ਸਹੀ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਰੇਂਗਦੇ ਕੀੜੇ ਹਾਂ,
ਇਹੋ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਕ ਵਾਰੀ ਸੁਣ ਚੁੱਕੀ ਹਾਂ,
ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਲਾਂ ਵਾਲੇ,ਉੱਚੇ,ਸੁੱਚਜੇ ਤੇ ਸਲੀਕੇ ਵਾਲੇ,
ਤੇ ਮੈਂ ਹਨੇਰੀਆਂ ਝੁੱਗੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਜਾ ਲੁੱਕੀ ਹਾਂ,

ਸਾਡੇ ਤਨ ਦੀ ਬਦਬੂ ਨਾਲੋਂ ਤੇਰਾ ਮਨ ਜਿਆਦਾ ਮੈਲਾ ਹੈ,
ਗਟਰ ਦੀ ਸਫਾਈ ਮੈਂ ਕਰ ਲਾਂਗੀ,ਤੂੰ ਮਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ,
ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਦੀ ਚਟਾਈ ਨਾਲੋਂ ਤੇਰਾ ਬਿਸਤਰ ਮੈਲਾ-ਕੁਚੈਲਾ ਹੈ,
ਤੂੰ ਓਹਨਾ 'ਚ ਪਾਈਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਸਿਲਵਟਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰ ,

ਗਰੀਬਾਂ ਦੀਆਂ ਝੁੱਗੀਆਂ ਦੀ ਰੌਣਕ ਤੇਰੇ ਮਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਆਰੀ,
ਤੂੰ ਹਵਾਵਾਂ 'ਚ ਕਰੇ ਗੱਲਾ,ਮੈਂ ਗੰਡੋਇਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ,
ਤੇਰੇ ਤੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਇਕ ਹੈ ਦੁਵਿਧਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ,
ਤੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਬੈਠਾ,ਮੈਂ ਕਟਘਰੇ 'ਚ ਖੜਨ ਵਾਲੀ,

ਮੈਂ ਇਕ ਸਤਾਈ ਹੋਈ ਆਤਮਾ ਤੇ ਤੂੰ ਬਣੇ ਕੋਈ ਮਹਾਤਮਾ,
ਮੇਰੀ ਦੁਖਦਾਈ ਦਾਸਤਾਨ ਤੇਰੇ ਸਾਧੂਪਣੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰੇਗੀ,
ਮੇਰੀਆਂ ਅਖਾਂ 'ਚ ਅਗਨ ਤੇ ਦਿਲ 'ਚ ਤੂਫਾਨ,
ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਕੁੜਤਨ ਤੇਰੇ ਚੁੰਮਣ ਵੀ ਕਸੈਲੇ ਕਰੇਗੀ,

ਓ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆ,ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਨਾ ਤੈਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਹੋਣਗੇ,
ਇਸ ਵਣਜ ਦੇ ਵਿਚ ਤੈਨੂੰ ਨਿਰੇ ਘਾਟੇ ਹੀ ਪੈਣਗੇ,
ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਕੋਈ ਵੀ ਗੀਤ ਮੁਹਬਤਾਂ ਵਾਲਾ,
ਮੇਰੀ ਵੰਝਲੀ 'ਚੋਂ ਤੈਨੂੰ ਬਗਾਵਤੀ ਸੁਰ ਹੀ ਸੁਣਨਗੇ,

ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੂੰ ਮੁਹਬਤਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਨਾ ਪਾ,
ਮੇਰੀ ਨਿਗਾਹ ਚਿੱਕੜ 'ਚ ਖਿੜੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੇ ਹੈ,
ਮੇਰਾ ਹਥ ਹੈ ਗਰੀਬ ਲਿਬੜੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਉੱਤੇ,
ਤੈਨੂ ਉਮੀਦ ਮੈਥੋਂ ਇਤਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋਈ ਦੀ ਹੈ,

ਤੇਰਾ ਮੇਰਾ ਮੇਲ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਜਿਹਾ ਸੁਫਨਾ ਸੀ,
ਜੋ ਤੂੰ ਹੁਣ ਵੇਖਣਾ ਛਡ ਦੇਵੇਂ ਤਾਂ ਅਹਿਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ,
ਕਿਉਂ ਜੁ ਕੀ ਪਤਾ ਗਿਰ ਜਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰ ਤੇ,
ਇੰਨਾ ਇਸ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕੜਕ 'ਚ ਵੇਗ ਹੋਵੇਗਾ,

ਮੇਰੀ ਯਾਰੀ ਹੈ ਪੱਕੀ ਗਮਾਂ ਤੇ ਗੁਰਬਤ 'ਚ ਪਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ,
ਤੈਥੋਂ ਮੇਰਾ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਸਵਾਰਿਆ ਨਹੀਓਂ ਜਾਣਾ,
ਅਹਿਦ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮਰ ਕੇ ਵੀ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹਾਂ,
ਤੈਥੋਂ ਮੇਰਾ ਮੁਕ਼ਾਬਲਾ ਕਦੇ ਕੀਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ,

ਤੂੰ ਜਾਣ ਦੇ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ,ਵਿਚ ਰਾਹੇ ਨਾ ਖਲੋ ,
ਬਸ ਤੂੰ ਹੁਣ ਪਾਸੇ ਹੋ,ਤੂੰ ਪਾਸੇ ਹੀ ਹੋ ,
ਮੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੈ ਹੋਰ,ਹੁਣ ਰੁਖ ਬਦਲ ਲਿਆ,
ਤੂੰ ਐਂਵੇ ਹੁਣ ਫੋਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਨਾ ਭਲੋ,

ਮੈਂ ਮੁੜਨ ਵਾਲੇ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਹਾਣੀ,
ਤੂੰ ਰਖਿਆ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਰਾਹ,
ਮੁੜ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਤੇਰੇ ਮਹਿਲਾਂ 'ਚ ਫੇਰਾ,
ਓਥੇ ਹੋਈ ਮੇਰੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਵੀ ਤਾਂ ਅਥਾਹ ,

ਮੁੜ ਕੇ ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਮਹਿਲਾਂ 'ਚ ਪੈਰ ਨਾ ਧਰਾਂਗੀ,
ਇਕ ਵਾਰੀ ਬੜਾ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹੀਓ ਸੌਂਹ ਖਾਈ ਸੀ,
ਇਕ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸੱਚੀ ਆਵਾਜ਼,
ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੰਨਾ ਨਾਲ ਜਾ ਟਕਰਾਈ ਸੀ |

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ڈاکٹر. رنجو سنگھ -

مڑ کے کدے وی میں محلاں 'چ پیر نہ دھرانگی،
اک واری بڑا چر پہلاں اہیؤ سونہ کھائی سی،
اک وار پہلاں وی میری سچی آواز،
سماج دے کنا نال جا ٹکرائی سی،

کھیروں کھیروں ہویا سی میرے وجود دا ہر حصہ،
اہنا ہی محلاں دیاں بلند چھتاں تھلے،
ہن توں میرے تے کوئی میہربانی نہ کریں،
کیوں جو ہاں میں پہلاں ہی ہورنا بوجھاں تھلے،

توں صحیح آکھیا ہے کہ اسیں رینگدے کیڑے ہاں،
ایہو گلاں میں پہلاں وی اک واری سن چکی ہاں،
تسیں محلاں والے،اچے،سچجے تے سلیقے والے،
تے میں ہنیریاں جھگیاں دے وچ جا لکی ہاں،

ساڈے تن دی بدبو نالوں تیرا من زیادہ میلا ہے،
گٹر دی صفائی میں کر لانگی،توں من نوں صاف کر،
کسے غریب دی چٹائی نالوں تیرا بستر میلا-کچیلا ہے،
توں اوہنا 'چ پائیاں پہلیاں سلوٹاں دا خیال کر ،

غریباں دیاں جھگیاں دی رونق تیرے محلاں توں نیاری،
توں ہواواں 'چ کرے غلہّ،میں گنڈویاں نال کھیڈن والی،
تیرے تے میرے دلاں دا ہونا اک ہے دودھا والی گلّ،
توں انصاف کرن دی تھاں بیٹھا،میں کٹگھرے 'چ کھڑن والی،

میں اک ستائی ہوئی آتما تے توں بنے کوئی مہاتما،
میری دکھدائی داستان تیرے سادھوپنے نوں تنگ کریگی،
میریاں اکھاں 'چ اگن تے دل 'چ طوفان،
میرے اندر دی کڑتن تیرے چمن وی کسیلے کریگی،

او گیتاں دے وپاریا،میرے گیت نہ تینوں ہضم ہونگے،
اس ونج دے وچ تینوں نرے گھاٹے ہی پینگے،
میرے کول نہیں بچیا کوئی وی گیت مہبتاں والا،
میری ونجھلی 'چوں تینوں بغاوتی سر ہی سننگے،

میرے نال توں مہبتاں دیاں باتاں نہ پا،
میری نگاہ چکڑ 'چ کھڑے پھلاں تے ہے،
میرا ہتھ ہے غریب لبڑیاں شکلاں اتے،
تینو امید میتھوں عطر دی کھشبوئی دی ہے،

تیرا میرا میل اک بھیانک جیہا سفنہ سی،
جو توں ہن ویکھنا چھڈ دیویں تاں احسان ہووےگا،
کیوں جو کی پتہ گر جاواں اپنے ہی گھر تے،
انا اس بجلی دی کڑک 'چ ویگ ہووےگا،

میری یاری ہے پکی غماں تے غربت 'چ پلیاں دے نال،
تیتھوں میرا اعلیٰ دوالا سواریا نہیؤں جانا،
عہد کردی ہاں تاں مر کے وی نبھاؤندی ہاں،
تیتھوں میرا مکابلا کدے کیتا نہیں جانا ،

توں جان دے ہن مینوں ،وچ راہے نہ کھلو ،
بس توں ہن پاسے ہو،توں پاسے ہی ہو ،
میری مرضی ہے ہور،ہن رخ بدل لیا،
توں اینوے ہن پھوکیاں گلاں نال نہ بھلو،

میں مڑن والے جوگیاں دی نہیں ہاں ہانی،
توں رکھیا وی تاں نہیں کوئی واپسی دا راہ،
مڑ پھیر نہیں پاؤنا تیرے محلاں 'چ پھیرا،
اوتھے ہوئی میری نموشی وی تاں اتھاہ ،

مڑ کے کدے وی میں محلاں 'چ پیر نہ دھرانگی،
اک واری بڑا چر پہلاں اہیؤ سونہ کھائی سی،
اک وار پہلاں وی میری سچی آواز،
سماج دے کنا نال جا ٹکرائی سی

ਮਹਾਂਨਾਇਕ ਮੁਖਾਤਿਬ ਨੇ... / مہاننائک مکھاتب نے...

- ਅਮਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ

ਰਾਂਝੇ ਦਾ ਕੀ ਐ !
ਉਹ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਜੀਅ ਕੀਤਾ
ਜੋਗੀ ਹੋ ਕੇ ਜਾ ਚੜੇਗਾ
ਇਸ਼ਕ ਪਰਬਤ ਦੇ ਸਿਖਰੀਂ !
ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਕੀ ਐ !
ਉਹ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਵੀ
ਉੱਤਰ ਆਉਣਗੇ ਪਹਾੜੋਂ
ਕਿਸੇ ਚਰਖੇ ਦੀ ਘੂਕ ਸੁਣ !
ਪਰ ਸਾਡਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਯਾਰੋ ?
ਸਾਡੇ ਸੀਨੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਵੱਜੀ
ਭਾਬੀਆਂ ਦੇ ਤਾਅਨੇ ਦੀ ਬਰਛੀ
ਕਿ ਅਸੀਂ
ਕੱਛੇ ਵੰਝਲੀ ਤੇ ਮੋਢੇ ਭੂਰੀ ਲੈ ਨਿੱਕਲ ਤੁਰਦੇ
ਬਾਗੀ ਹੋ ਕੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਤੋਂ !
ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਘਰ 'ਚ
ਸਾਹੇ-ਲੱਤ ਬੰਨੀ ਰੱਖੀ
ਬਾਪੂ ਦੇ ਕਰਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਿਓਲ ਨੇ,
ਸਾਡਾ ਕਿੱਸਾ ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ?
ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਹੁੰਗਾਰੇ -
ਨਾ ਕਦੇ ਹੂਕ ਬਣ ਸਕੇ ਨਾ ਹੌਂਕੇ ,
ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮੋਢੇ ਤੇ
ਘਰ ਦੀ ਸਰਦਲ ਟਿਕੀ ਰਹੀ
ਤੇ ਦੂਜੇ ਤੇ ਬਾਲ ਨਾਥ ਦਾ ਟਿੱਲਾ ,
ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਵਾਂਗੇ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ
ਹੀਰ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਨਹੀਂ
ਸਗੋਂ ਮਹਿਜ਼ ਉਸਦੀ ਉਡੀਕ ਹੀ ਆਈ !
ਸਾਨੂੰ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ
ਹੀਰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ
ਪੈਰ ਪੈਰ ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹੇ ਕੈਦੋਂ
ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਤਖਤ-ਹਜ਼ਾਰੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ,
ਸਾਡੀ ਕਹਾਣੀ ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ?
ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਬੁੱਲਾਂ ਤੇ ਤਮਾਮ ਉਮਰ
ਵੰਝਲੀ ਦੀ ਥਾਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰਹੀਆਂ !
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਚਾਹ ਕੇ ਵੀ
ਹਿੱਕ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਤੇ
ਕੱਢ ਕੇ ਨਾ ਲੈ ਜਾ ਸਕੇ
ਆਪਣੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਬਾਂ ,
ਕਿਉਂਕਿ ਕਿੱਸੇ ਦੇ ਅੰਤ ਲਈ
ਜਰੂਰੀ ਸੀ ਜੰਡ ਹੇਠ ਮਰਨਾ ਸਾਡਾ ,
ਤੇ ਬੱਸ ਇੱਥੇ ਹੀ ਬਦਲ ਗਏ ਸੰਕਲਪ
ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਮੌਤ ਹੀ ਪਸੰਦ ਸੀ ਸਾਨੂੰ
ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਕਤ ਸੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ
ਜੰਡ ਹੇਠ ਸੌਣ ਦਾ !
ਅਸੀਂ ਨੀਦਾਂ 'ਚ ਵੀ ਜਾਗਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ
ਆਮ ਆਦਮੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਡਰਾਉਂਦੇ
ਭੁੱਲ ਗਏ ਖੁਦਾ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ !
ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਜਦ ਰਿਹਾ ਹੀ ਨਾ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ,
ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਬੱਕੀ ਤੇ
ਕਿਹੜੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਉਂਦੇ ਅਸੀਂ ?
ਸਾਡੇ ਗੀਤ ਕੌਣ ਗਾਵੇਗਾ ਦੋਸਤੋ ?
ਸਾਨੂੰ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ
ਚਾਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੀ
ਕਿਸੇ ਸੋਹਣੀ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਮਾਸ ਖਵਾਉਣ ਦੀ ,
ਪਰ ਸਾਡੀ ਕੁੱਲੀ ਤੱਕ ਕੋਈ ਨਾ ਪਹੁੰਚਿਆ
ਕੋਈ ਸੋਹਣੀ ਨਾ ਆਈ
ਕੱਚੇ ਤੇ ਤਰ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਣ !
ਸੋਹਣੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਦਿਲ ਦਾ ਨਹੀਂ
ਪੱਟ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਣ ਲਈ ਹੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਨੇ !
ਜਦਕਿ ਸਾਨੂੰ ਖੁਦ ਹੀ ਝਨਾਂ
ਕੱਚੇ ਤੇ ਤਰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਿਆ
ਸਗੋਂ ਕੱਚੇ 'ਚ ਭਰਨਾ ਵੀ ਪਿਆ ਹੈ ,
ਸਾਨੂੰ ਕੌਣ ਬਣਾਵੇਗਾ
ਆਪਣੀ ਗਾਥਾ ਦੇ ਨਾਇਕ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬੀ ਕਰ
ਪੁਨੂੰ ਵਾਂਗ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਹਾਲਤ 'ਚ
ਊਠ ਤੇ ਲੱਦ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾਣਾ ਪਿਆ
ਰਾਤ ਦੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ 'ਚ
ਸੱਸੀ ਦੀ ਸੇਜ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ,
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਖੁਦ ਹੀ-
ਅੱਧੀ-ਰਾਤੇ ਬੇਖਬਰ ਸੁੱਤੀ ਸੱਸੀ ਨਾਲੋਂ
ਉੱਠ ਕੇ ਚੋਰੀ ਚੁੱਪ-ਚੁੱਪੀਤਿਆਂ
ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਭੱਜ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ,
ਬਾਕੀ ਬੱਚਦੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਮਾਨਣ ਲਈ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਸੇਜ ਨੂੰ !
ਸਾਡੀ ਕੀ ਵਰਗ ਵੰਡ ਕਰੋਗੇ ਸਾਥੀਓ ?
ਸਾਡੇ ਲਈ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ
ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਰਹੀਆਂ
ਰਜਨੀਸ਼ ਤੇ ਮਾਰਕਸ ਦੀਆਂ ਦਾਹੜੀਆਂ !
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਰਹੇ ਸੁਕਰਾਤ ਬਣਨਾ
ਪਰ ਕਦੇ ਪੀ ਨਾ ਸਕੇ
ਸ਼ਰਾਬ ਤੋਂ ਕੌੜਾ ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰ ,
ਸਾਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਆਈ
ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਫੜੇ ਗਲਾਸ ਨੂੰ
ਨਜ਼ਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ !
ਤੇ ਬੱਸ ਸਤੁੰਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ ਇੰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਕਿ ਅਸੀਂ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ "ਸੁਕਰਾਤ"
ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਂਅ !
ਪਰ ਸਿਰਫ ਇੰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਸਾਡਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ ਸਾਡੇ ਬਾਅਦ ?
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਾਂ
ਕਿ ਕਰ ਜਾਈਏ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਅਮਰ ਹੋਣ ਲਈ !
ਪਰ ਇੰਨਾਂ ਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸਾਂ ਵਿੱਚਕਾਰ
ਭਚੀੜੇ ਗਏ ਸਦਾ
ਸਾਡੇ ਜਿਉਣ ਦੇ ਚਾਅ ਵੀ
ਤੇ ਮਰਨ ਦੀਆਂ ਰੀਝਾਂ ਵੀ !
ਅਸੀਂ ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਜਿਉਂਦੇ
ਥੋੜਾ ਥੋੜਾ ਮਰਦੇ
ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੇ ਚੱਟਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ !
ਅਸੀਂ ਜਿੰਨਾਂ ਬਹੁਤ ਵੇਰ ਚਾਹਿਆ
ਕਿ ਬੀਜਾ ਬਣ ਕਰ ਦੇਈਏ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕੌਲਾਂ ਵਾਂਗ ਦਰ-ਬ-ਦਰ ,
ਪਰ ਅਫਸੋਸ-
ਸਾਡੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ 'ਚ ਸਾਡੇ ਘਰ
ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਦੇ ,
ਕੰਮਬਖਤ ਕਿਸੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਾਲ
ਯਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਾਡੀ ,
ਸਾਡੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ 'ਚ ਸਾਡੀ ਉਡੀਕ ਹੀ
ਬਣੀ ਰਹੀ ਸਾਡੀ ਪਤਨੀ ਦੇ
ਆਜ਼ਾਰਬੰਦ ਦੀ ਗੋਲ-ਗੰਢ !
ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਰ ਜੇ ਲੱਭੀ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਬਿਸਤਰ ਚੋਂ
ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪਿੱਤਲ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਲੱਭੀ ,
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਰ ਜੇ ਵੇਖੇ
ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਜਿਸਮ ਤੇ
ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰੂਟਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੇਖੇ !
ਸਾਡੇ ਕਿੱਸੇ ਕੌਣ ਸਿਰਜੇਗਾ ਯਾਰੋ ?
ਅਸੀਂ ਜੋ ਨਾ ਪੂਰਨ ਬਣ ਸਕੇ ਨਾ ਰਸਾਲੂ ,
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਲੂਣਾ ਮਾਂ ਦੀ
ਹਰ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਮੰਨ ਲਈ ,
ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਕਹੇ ਬਿਨਾਂ
ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਬਣਾ ਲਿਆ !
ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਅ
ਸਾਥੋਂ ਪੁੱਤਰ-ਧਰਮ ਨਾ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ !
ਸ਼ਾਇਦ ਡਰਦੇ ਰਹੇ ਅਸੀਂ
ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਸਮ ਦੇ ਟੋਟੇ ਹੋਣ ਤੋਂ
ਤੇ ਫਿਰ ਸਾਧ ਹੋਣ ਤੋਂ !
ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਜੱਗ-ਹੱਸਾਈ ਵੀ ਨਾ
ਕਰਵਾ ਸਕੇ ਅਸੀਂ ਪਾਕਿ-ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ !
ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ਸਾਡਾ ਮਹਾਂ-ਕਾਵਿ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਸੀਤਾ ਵਾਂਗ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਅਗਨੀ-ਪ੍ਰੀਖਿਆ ,
ਦੇ ਸਕਦੇ ਸਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬਨਵਾਸ !
ਪਰ ਸਾਥੋਂ ਖੁਦ ਕਦੇ ਵੀ
ਰਾਮ ਨਾ ਬਣਿਆ ਗਿਆ !
ਸਾਡੀ ਇੱਕ ਅੱਖ 'ਚੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ
ਰਾਮ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ
ਤੇ ਦੂਜੀ ਚੋਂ ਰਾਵਣ ਝਾਕਦਾ ਰਿਹਾ !
ਸਾਡੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ
ਆਪਣੀ ਹੀ ਕੁਰਲਾਹਟ ਗੂੰਜਦੀ ਰਹੀ
ਕਦੇ ਨਹੀ ਗੂੰਜੀ ਕਿਸੇ ਧੋਬੀ ਦੀ ਬੋਲੀ !
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਨਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਾਂ
ਨਾ ਹੀ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ,
ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ,
ਫੇਰ ਸਾਨੂੰ ਬੋਲੀ ਮਾਰਦਾ ਵੀ ਕੌਣ ?
ਅਸੀਂ ਕਿ ਜੋ ਨਾ ਯੋਧੇ ਬਣ ਸਕੇ ਨਾ ਫਕੀਰ ,
ਨਾ ਆਸ਼ਕ , ਨਾ ਸਾਦਿਕ
ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨਾਇਕ-ਖਲਨਾਇਕ !
ਫੇਰ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਕਦੋਂ ਤੁਰੇਗੀ ਯਾਰੋ ?
ਅਸੀਂ ਜੋ ਲੜਦੇ ਰਹੇ
ਰਸੋਈਆਂ ਦੀ ਮਹਾਂਭਾਰਤ !
ਦਰੋਪਦੀ ਕਦੇ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਬਣੀ
ਕਦੇ ਭੈਣ , ਕਦੇ ਭਾਬੀ , ਕਦੇ ਬੇਟੀ
ਤੇ ਕਦੇ ਪਤਨੀ !
ਅਸੀਂ ਸੁਜਾਖੇ ਧਰਿੱਤਰਾਸ਼ਟਰ
ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਕੌਰਵ
ਇੱਕ ਹੱਥ ਪਾਂਡਵ ਲਈਂ
ਖੁਦ ਹੀ ਹਾਰਦੇ ਰਹੇ
ਦਰੋਪਦੀ ਨੂੰ ਜੂਏ ਵਿੱਚ !
ਖੁਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ
ਉਸਦਾ ਵਸਤਰ-ਹਰਨ !
ਖੁਦ ਹੀ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ-
ਕਦੇ ਭੀਸ਼ਮ ਬਣੇ,
ਕਦੇ ਵਿਦੁਰ ,
ਕਦੇ ਦਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ,
ਕਦੇ ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ,
ਕਦੇ ਦੁਰਯੋਧਨ ,
ਕਦੇ ਅਰਜੁਨ
ਤੇ ਕਦੇ ਦੁਸ਼ਾਸ਼ਨ !
ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਦੀ ਮੁੱਛ ਹੀ ਸਦਾ-
ਬਣੀ ਰਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮੱਛੀ ਦੀ ਅੱਖ !
ਬਹੁਤ ਵੇਰ ਏਕਲਵਿਆ ਵੀ-
ਸਾਡਾ ਮਾਂ ਜਾਇਆ ਵੀਰ ਸੀ ਤੇ ਕਰਨ ਵੀ !
ਸਾਡੀ ਕਥਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ਮਹਾਂਗ੍ਰੰਥ ?
ਸਾਡਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੌਣ ਛੇੜੇਗਾ ?
ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਵਾਰ ਦੇ ਬਣਾਂਗੇ ਮਹਾਂਨਾਇਕ ?
ਕਿਸ ਕਾਲ-ਖੰਡ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਵਾਂਗੇ ਅਸੀਂ ?
ਕੌਣ ਲਿਖੇਗਾ ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ?
ਯਾਰੋ ਅਸੀਂ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ
ਮੁਖਾਤਿਬ ਹਾਂ ਹੁਣ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਬੱਸ....!

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

- امردیپ سنگھ گلّ

رانجھے دا کی اے !
اوہ تاں جدوں جی کیتا
جوگی ہو کے جا چڑیگا
عشقَ پربت دے سکھریں !
تے جوگیاں دا وی کی اے !
اوہ تاں کدوں وی
اتر آؤنگے پہاڑوں
کسے چرخے دی گھوک سن !
پر ساڈا کی ہووےگا یارو ؟
ساڈے سینے تاں کدے وی نہ وجی
بھابیاں دے طعنے دی برچھی
کہ اسیں
کچھے ونجھلی تے موڈھے بھوری لے نکل تردے
باغی ہو کے فرضاں توں !
ساڈی تاں ہمیشاں ہی گھر 'چ
ساہے-لتے بنی رکھی
باپو دے کرزاں دے نیول نے،
ساڈا قصہ کون لکھیگا ؟
جناں دے ہنگارے -
نہ کدے ہوک بن سکے نہ ہونکے ،
جناں دے اک موڈھے تے
گھر دی سردل ٹکی رہی
تے دوجے تے بال ناتھ دا ٹلا ،
اسیں کس دے حصے آوانگے ؟
اسیں کہ جناں دے حصے
ہیر نال ملاقاتاں نہیں
سگوں محض اسدی اڈیک ہی آئی !
سانوں کہ جناں نوں
ہیر ملن توں پہلاں ہی
پیر پیر تے ملدے رہے قیدوں
تے اوہ وی تخت-ہزارے رہندیاں ہی ،
ساڈی کہانی کون لکھیگا ؟
جناں دے بلاں تے تمام عمر
ونجھلی دی تھاں گالھاں ہی رہیاں !
اسیں کہ جو چاہ کے وی
ہکّ دے زور تے
کڈھ کے نہ لے جا سکے
اپنیاں ریجھاں دی صاحباں ،
کیونکہ قصے دے انت لئی
ضروری سی جنڈ ہیٹھ مرنا ساڈا ،
تے بسّ اتھے ہی بدل گئے سنکلپ
نہ تاں ایہہ موت ہی پسند سی سانوں
تے نہ ہی وقت سی ساڈے کول
جنڈ ہیٹھ سون دا !
اسیں نیداں 'چ وی جاگن والے لوک
عامَ آدمیاں توں ڈردے ڈراؤندے
بھلّ گئے خدا نوں ڈراؤن دی طاقت !
سانوں تاں جد رہا ہی نہ
اپنے آپ تے وشواس،
پھر اپنی بکی تے
کہڑے منہ نال شرطاں لاؤندے اسیں ؟
ساڈے گیت کون گاویگا دوستو ؟
سانوں کہ جناں نوں
چاہ تاں بہت سی
کسے سوہنی نوں دل دا ماس کھواؤن دی ،
پر ساڈی کلی تکّ کوئی نہ پہنچیا
کوئی سوہنی نہ آئی
کچے تے تر کے سانوں ملن !
سوہنیاں شاید دل دا نہیں
پٹّ دا ماس کھان لئی ہی آؤندیاں نے !
جدکہ سانوں خود ہی جھناں
کچے تے ترنا ہی نہیں پیا
سگوں کچے 'چ بھرنا وی پیا ہے ،
سانوں کون بناویگا
اپنی گاتھا دے نائک ؟
اسیں کہ جناں نوں شرابی کر
پنوں وانگ بے ہوشی دی حالت 'چ
اوٹھ تے لدّ کے نہیں لجانا پیا
رات دے ہنھیرے 'چ
سسی دی سیج توں چکّ کے ،
اسیں تاں سگوں خود ہی-
ادھی-راتے بے خبر ستی سسی نالوں
اٹھ کے چوری چپّ-چپیتیاں
ننگے پیریں بھجّ آؤندے رہے ،
باقی بچدی ادھی رات مانن لئی
اپنی پتنی دی سیج نوں !
ساڈی کی ورگ ونڈ کروگے ساتھیو ؟
ساڈے لئی تاں ہمیشاں
اکو جہیاں رہیاں
رجنیش تے مارکس دیاں داہڑیاں !
اسیں کہ جو چاہندے تاں رہے سقراط بننا
پر کدے پی نہ سکے
شراب توں کوڑا کوئی وی زہر ،
سانوں روٹی کھاندیاں نوں پانی دین آئی
ماں دے ہتھاں 'چ پھڑے گلاس نوں
نظر-انداز کر !
تے بسّ ستنشٹ ہو گئے انے نال ہی
کہ اسیں رکھ دتا "سقراط"
اپنے بچے دا ناں !
پر صرف انے نال ہی
ساڈا ذکر کون کریگا ساڈے بعد ؟
اسیں تاں چاہندے ساں
کہ کر جائیے بہت کجھ امر ہون لئی !
پر اناں ہی کوشساں وچکار
بھچیڑے گئے سدا
ساڈے جیون دے چاء وی
تے مرن دیاں ریجھاں وی !
اسیں تھوڑا تھوڑا جؤندے
تھوڑا تھوڑا مردے
جؤندے رہے چٹنی زندگی !
اسیں جناں بہت ویر چاہیا
کہ بیجا بن کر دیئیے
اپنی پتنی نوں قولاں وانگ در-ب-در ،
پر اپھسوس-
ساڈی غیر-حاضری 'چ ساڈے گھر
کوئی نہیں آیا کدے ،
کمبکھت کسے مہاراجے نال
یاری نہیں سی ساڈی ،
ساڈی غیر حاضری 'چ ساڈی اڈیک ہی
بنی رہی ساڈی پتنی دے
آزاربند دی گول-گنڈھ !
سانوں تاں ہر ویر جے لبھی
اپنی پتنی دے بستر چوں
تاں اپنی ہی پتل دی مندری لبھی ،
اسیں تاں ہر ویر جے ویکھے
تاں اپنی پتنی دے جسم تے
اپنے ہی گھروٹاں دے نشان ویکھے !
ساڈے قصے کون سرجیگا یارو ؟
اسیں جو نہ پورن بن سکے نہ رسالو ،
اسیں تاں اپنی لونا ماں دی
ہر اچھا پوری کرنی منّ لئی ،
تے کسے نوں کجھ کہے بناں
سمجھوتیاں نوں ساہ بنا لیا !
اسدی اچھا نوں ٹھکراء
ساتھوں پتر-دھرمتر نہ پالیا گیا !
شاید ڈردے رہے اسیں
اپنے زسم دے ٹوٹے ہون توں
تے پھر سادھ ہون توں !
نال دی نال جگّ-ہسائی وی نہ
کروا سکے اسیں پاک-پوتر رشتیاں دی !
کون لکھیگا ساڈا مہاں-کاوَ ؟
اسیں کہ جو لے سکدے ساں سیتا وانگ
اپنی پتنی دی اگنی-پریکھیا ،
دے سکدے ساں اسنوں بنواس !
پر ساتھوں خود کدے وی
رام نہ بنیا گیا !
ساڈی اک اکھ 'چوں ہمیشاں ہی
رام ویکھدا رہا
تے دوجی چوں راون جھاکدا رہا !
ساڈے کناں 'چ وی ہمیشاں
اپنی ہی کرلاہٹ گونجدی رہی
کدے نہی گونجی کسے دھوبی دی بولی !
اسیں کہ جو نہ راج کمار ساں
نہ ہی شہنشاہ ،
تے نہ ہی کوئی فرشتے ،
پھیر سانوں بولی ماردا وی کون ؟
اسیں کہ جو نہ یودھے بن سکے نہ فقیر ،
نہ عاشق ، نہ صادق
تے نہ ہی نائک-کھلنائک !
پھیر ساڈی گلّ کدوں تریگی یارو ؟
اسیں جو لڑدے رہے
رسوئیاں دی مہامبھارت !
دروپدی کدے ساڈی ماں بنی
کدے بھین ، کدے بھابی ، کدے بیٹی
تے کدے پتنی !
اسیں سجاکھے دھرتراشٹر
اپنے اک ہتھ کورو
اک ہتھ پانڈو لئیں
خود ہی ہاردے رہے
دروپدی نوں جوئے وچّ !
خود ہی کردے رہے
اسدا وستر-ہرنر !
خود ہی اپنے ہتاں دی پورتی لئی-
کدے بھیشم بنے،
کدے ودر ،
کدے دروناچاریا ،
کدے یدھشٹر،
کدے دریودھن ،
کدے ارجن
تے کدے دشاشن !
شریکاں دی مچھّ ہی سدا-
بنی رہی ساڈے لئی مچھی دی اکھ !
بہت ویر ایکلویا وی-
ساڈا ماں جایا ویر سی تے کرن وی !
ساڈی کتھا کویں بن سکدی ہے مہانگرنتھ ؟
ساڈا ذکر کون چھیڑیگا ؟
اسیں کس وار دے بنانگے مہاننائک ؟
کس کال-کھنڈ دے حصے آوانگے اسیں ؟
کون لکھیگا ساڈا اتہاس ؟
یارو اسیں سبھاوک ہی
مکھاتب ہاں ہن تاں ایویں بسّ....!

ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨੂਆ / میں تے میرا منوآ

- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬਿੰਨਰ (ਸ਼ਿੰਦਰ ਸੁਰਿੰਦ)

ਚੁੱਪ ਕਰ ਮਨੂਏ,
ਚਲ ਆਪਾਂ ਚਲੀਏ,
ਸੱਜਣਾ ਦੇ ਦਰਬਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਕਲੀਆਂ ਖਿੜਨ ਹਜਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਗੁੰਚਿਆਂ ਪਾਈ ਛਿੰਜ,
ਜਿੰਥੇ ਰੂਹ ਨਾਂ ਹੋਵੇ ਪਿੰਜ,
ਜਿੱਥੇ ਖਿੜਦੀ ਨਿੱਤ ਬਹਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਤ ਨਾਂ ਕੋਈ ਹਾਰ,
ਜਿੱਥੇ ਲੂੰ-ਲੂੰ ਖਿੜ-ਖਿੜ ਨੱਚੇ,
ਜਿੱਥੇ ਬਾਲ-ਬਿਰਧ ਸਭ ਹੱਸੇ |
ਜਿੱਥੇ ਸੋਗੀ ਨਾਂ ਹੀ ਕੋਈ,
ਜਿੱਥੇ  ਰੋਗੀ ਨਾਂ ਹੀ ਕੋਈ,
ਜਿੱਥੇ ਹੁੱਬ-ਹੁੱਬ ਅੱਲੜਾਂ ਹੱਸਣ,
ਗੱਲਾਂ ਮਾਹੀਏ ਦੀਆਂ ਦੱਸਣ,
ਅੱਧੀਆਂ ਪੁੱਛਣ, ਅੱਧੀਆਂ ਦੱਸਣ,
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੋਰੇ ਮਾਹੀਏ ਦਾ ਚਾਅ,
ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਾਲਾ ਭਰਦੀ ਹਾਅ,
ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖੱਟੀ ਚੁੰਨੀ ਦਾ ਚਾਅ,
ਕੋਈ ਵੰਗਾਂ ਰਹੀ ਛਣਕਾ |
ਚਲ ਮਨੂਆ ਆਪਾਂ ਓਥੇ ਚਲੀਏ,
ਰੂਹ ਤੋਂ ਲਾਹੀਏ ਭਾਰ, 
ਲਈਏ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਾਰ |
ਹਾਸੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਆਪਾਂ ਵੰਡੀਏ
ਨਾਂਹਦਰੂ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਛੰਡੀਏ,
ਦੀਨ-ਦੁਖੀ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਵੰਡੀਏ |

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

سریندر کور بنر (شندر سرند -
چپّ کر منوئے،
چل آپاں چلیئے،
سجنا دے دربار،
جتھے کلیاں کھڑن ہزار،
جتھے غنچیاں پائی چھنج،
جنتھے روح ناں ہووے پنج،
جتھے کھڑدی نت بہار،
جتھے جت ناں کوئی ہار،
جتھے لوں-لوں کھڑ-کھڑ نچے،
جتھے بال-بردھ سبھ ہسے |
جتھے سوگی ناں ہی کوئی،
جتھے  روگی ناں ہی کوئی،
جتھے حب-حب الڑاں ہسن،
گلاں ماہیئے دیاں دسن،
ادھیاں پچھن، ادھیاں دسن،
کسے نوں گورے ماہیئے دا چاء،
کسے دا کالا بھردی ہاء،
کسے نوں کھٹی چنی دا چاء،
کوئی ونگاں رہی چھنکا |
چل منوآ آپاں اوتھے چلیئے،
روح توں لاہیئے بھار، 
لئیے ہور کسے دی سار |
ہاسے خوشیاں آپاں ونڈیئے
نانہدرو سوچاں نوں اج چھنڈیئے،
دین-دکھی دے درد نوں ونڈیئے |